|
Schokland, souvenir van de zee
door Henk de Koning
Schokland
in Zuiderzeestijl straalt je al van verre tegemoet.
Het voormalige eiland Schokland in de
Noordoostpolder is ongetwijfeld het
moedigste stukje Nederland ooit aan de zee ontworsteld. Al in het jaar
900 door de oprukkende Zuiderzee van het vaste land losgescheurd, dreigde
het na voortdurende afkalving eind vorige eeuw zelfs volledig te verdrinken,
maar inpoldering voorkwam erger. Op last van koning Willem III verlieten
in 1859 alle 700 bewoners voorgoed het bedreigde eiland. Het Schokkermuseum
op Middelbuurt, de grootste terp van het eiland, herbergt vele bodemvondsten.
Vanwege het unieke karakter als toonbeeld van Hollandse onverzettelijkheid
in de strijd tegen het water prijkt Schokland op de lijst van UNESCO van
wereldwijd beschermde monumenten. Volgend jaar fungeert Schokland als
startpunt voor de landelijke Open Monumentendag. Bij zoveel eer namen
wij er alvast een kijkje.
Schokland
als eiland omspoeld door de Zuiderzee, naar een schilderij van B.C.C.
Koekoek.
Het woeste water dat het eiland Schokland in de voormalige Zuiderzee eens met de ondergang bedreigde, is alleen nog te horen op een bandje dat automatisch opnames van gierende wind en krijsende meeuwen afspeelt zodra men een van de negen expositieruimtes van het gemeentelijke Schoklandmuseum betreedt. Schokland is allang geen eiland meer, maar een langgerekte nederzetting op drie terpen in de in 1942 drooggevallen Noordoostpolder.
Aanvankelijk deed het uit 1834 daterende Hervormde Schokkerkerkje op Middelbuurt dienst als expositieruimte voor de talloze bodemvondsten. Zwerfstenen uit de IJstijd, mammoetresten, 8000 jaar oude boomstobben, werktuigen van vuursteen, eeuwenoude aardewerkscherven, barnsteenkralen, Romeinse huisraad, resten van vergane schepen, antieke baardmankruiken, middeleeuwse munten, maar ook delen van bommenwerpers uit de Tweede Wereldoorlog.
Het sfeervolle kerkje van Middelbuurt dient nu nog slechts voor bijzondere
activiteiten: huwelijkvoltrekkingen, exposities en concerten.
Een passender onderkomen hiervoor ontstond in de tachtiger jaren met de bouw van negen museumhuisjes op Middelbuurt. In Zuiderzeestijl, fris groen geschilderd en met oranje pannen op de puntige daken zie je de houten optrekjes in het vlakke polderland al van verre. In het kerkje wordt alleen nog getrouwd en vinden er stijlvolle muziekuitvoerigen en culturele voordrachten bij kaarslicht plaats.
We zien delen van skeletten van reeds lang uitgestorven
diersoorten als het reuzenhert en de grottenbeer. Maar ook het complete
geraamte van een in de 16e eeuw overboord geslagen en verdronken visserman.
Nu rust de ongelukkige op een bed van duinzand achter een glazen plaat
in de vloer van het Schoklandmuseum, en hoewel het lijkt dat Sneeuwwitje
en Dracula hier een macaber verbond hebben gesloten, is deze schrikbarende
vertoning volgens Hero Bloem, hoofd Culturele Zaken van de gemeente, slechts
bedoeld als een 'moment van aandacht' in de route.
Talrijk
waren de bodemvondsten in de drooggevallen Noordoostpolder. Mammoetresten
uit de IJstijd, maar ook ploegsporen uit de pre-historie, scheepsankers
en wrakstukken van bommenwerpers.
"De uitstalling van alle bodemvondsten is permanent", zegt Bloem. "Slechts in bijzondere gevallen veranderen we van thema. Er moet dan wel een raakvlak met de polder of Schokland zijn. Recente burchtvondsten bij Kuinre zouden bijvoorbeeld een nieuw thema kunnen vormen." In een speciaal filmzaaltje kunnen bezoekers door zelf een knop in te drukken kijken naar een korte documentaire over de geschiedenis van Schokland en de Noordoostpolder. Vanaf foto's aan de wand kijken polderwerkers van het eerste uur u aan. Coördinator van de gemeentelijke dienst Kunst en Cultuur, Cisca Roefs, is trots op de vernieuwde 'Erfgoedwinkel' die bij het museum hoort. Je vindt er leuke souvenirs, zoals zakjes ouderwets snoep die volgens Cisca bij het publiek erg in trek zijn.
Het voormalige eiland, nu 4,5 km lang en 400 meter breed, rust op keileem uit de IJstijd. Ooit aanzienlijk groter met woonoorden op de Noordpunt, Zuidpunt en de Zuidert. Zelfs halverwege de 18e eeuw nog strekte Schokland zich 300 meter verder uit naar het oosten. Maar in de loop der eeuwen kalfde de stijgende zeespiegel steeds meer van het kwetsbare lapje grond af.
De kosten om het eiland te beschermen, rezen tenslotte de pan uit zodat de Staat ook om die reden er steeds meer toe neigde het eiland te ontruimen. Anderen spraken minachtend over Schokland : "Een slechts door palenrijen in de bodem van de Zuiderzee vastgepend stukje grond." Buiten het het museum bevindt zich een replica van een 'paalscherm' dat vroeger als een schild tegen de zee diende.
Opmerkelijk is dat de namen van huidige polderplaatsen als Ens en Emmeloord oorspronkelijk ook van Schokland stammen. In bouwland rond de terp Middelbuurt is de grond op vele plaatsen donker gekleurd. Volgens Hero Bloem zijn dat restanten van dijken uit de Middeleeuwen. Bijzonder in het museum is een stuk poldergrond met nog originele ploegsporen uit de prehistorie.
Duizenden jaren geleden was het Zuiderzeegebied nog land, wat ook blijkt
uit bij de inpoldering opduikende vroegere dijkjes en nog veel meer woonterpen.
Eerst toen het eiland gevaarlijk veel grond aan de zee verloor trokken
de bewoners zich terug op de grote terpen. Landbouw was niet meer mogelijk
zodat de Schokkers zich specialiseerden als visser of schipper.
Toertochten
Als bezoeker loop je op Schokland nooit verloren rond. Maar liefst 20 speciaal opgeleide vrijwilligers van het bureau 'Natuurlijk Schokland' staan gereed om u over het hele eiland te gidsen. Initiatiefnemer is William Vercraeye, feitelijk boer van beroep. Hij en zijn gidsen verzorgen toeristische wandeltochten en uitstapjes per (aangepaste) boerenwagen, getrokken door een antieke tractor. Het is een verrassende mini-safari door een bijzonder natuurgebied en langs unieke velden met oud-hollandse gewassen.Ook rolstoelers kunnen gemakkelijk met de boerenwagen mee met aan het stuur een gids in Schokker klederdracht.
Zelfs verre nazaten van de in 1859 naar Kampen, Vollenhove, Urk en Volendam geëvacueerde Schokkers kunnen hun plek van herkomst niet vergeten. Met andere belangstellenden richtten zij in 1985 125 jaar na de ontruiming de nog altijd bloeiende 'Schokkervereniging' op. Eenmaal per jaar, op Schokkerdag, komen de 1600 leden op een passende plek bijeen om gezellig wat bij te praten. Doorgaans minder druk bezocht zijn de Nieuwjaarsrecepties van de vereniging. Volgens voorzitter Ben Kroes vindt dat feest nu op 15 januari 2000 plaats in het Schokkerrestaurant op Schokland. Jazeker, bij Okko van der Werff die, met zoveel Schokkers de nieuwe eeuw instappend, misschien dan wel een bijzonder wijntje ontkurkt...
INLICHTINGEN: Cisca Roefs, tel: 0527-633260. Natuurlijk Schokland, tel: 0527-651121. Museumrestaurant, tel: 0527-253327.
REISWIJZER
Het museum is het hele jaar elk weekend geopend. Van 1 april tot 1 november ook op dinsdag, woensdag, donderdag en vrijdag. Voorts alle maandagen in juli en augustus en de Kerstvakantie-periode, behalve 25-12 en 1-1. Openingstijden 11.00 tot 17.00 uur. Het Museumrestaurant organiseert op afspraak bijzondere party's, in de wintermaanden feestelijk verlicht met fakkels, bij het oude haventje op Noordpunt.
Foto's: Lieuwe J. Zander
Publicatiedatum = 4 december 1999
