Madagaskar luilekkerland voor natuurliefhebbers door Margreet Hoogerwaard ANTANANARIVO - Qua afmeting kan je er Frankrijk en onze eigen Benelux aardig in kwijt. Het is dan ook wonderlijk dat er zo weinig bekend is over dit subtropische eiland. De Fransen hebben er een stevig koloniaal stempel op gezet en met het grote, veel bezochte continent Afrika als naaste buur, zou je toch verwachten dat dit bijzondere eiland in de vaart van toeristische ontdekkingsdrift ruimschoots op de kaart zou zijn gezet. Een prachtige zonsondergang. Nee dus. De ingrediënten zijn in overvloed aanwezig. Unieke natuur, flora en fauna. Een luilekkerland voor biologen, geologen, natuurkenners en een ieder die zich hiermee verwant voelt. Maar grootschalige ontwikkelingen laten zich hier niet makkelijk realiseren, met name door de slechte staat van de wegen. Het ritme op het gehele eiland wordt dan ook voor een groot deel bepaald door de aankomst van vliegtuigen op de circa 45 landingsbanen die er tot in alle uithoeken zijn aangelegd. En per vliegtuig start ook onze kennismaking. Air Madagascar brengt ons er vanuit Parijs in ongeveer tien uur. Naar een ontdekkingstocht die een tipje oplicht van de sluier die het eiland voor de buitenwereld bedekt. Gids Zelf rijden laten wij voor wat het is. Een auto met gids is welkom, hij kent het systeem van omzeilen van kuilen en obstakels en rijdt je zo nu en dan in slalom door een omgeving dat zich als een wonderlijk Breugeliaans landschap ontplooit. De start wordt gemaakt in de hoofdstad Antananarivo, meestal Tana genoemd en voert ons naar de stad Toliara aan de westkust van het eiland, een tocht van plus minus 1100 km. Er kunnen prachtige tochten per zeilschip langs de kust worden gemaakt. We rijden door een scala van kleurige rijstvelden, dorpjes, markten, langs steenovens, zeboewagens en graftombes. Het wordt een ontdekkingstocht in een land dat zich met niets laat vergelijken. Zo nu en dan een snufje Afrika en dan weer een ontmoeting waarbij je je in Azië waant. Regenwouden en woestijnen, het is er allemaal. Het vertrek uit Tana is een grote verkeersworsteling. In en vooral rond de hoofdstad wonen drie miljoen mensen. En het lijkt of iedereen een auto bezit. Vanuit de Franse statige vervallenheid van het centrum word je langs een keur van kleine negoties in smalle straten geperst, vol met handel, markten en vooral mensen. Je verveelt je dus geen moment op de korte tocht van 12 km die toch snel anderhalf uur in beslag neemt. Eenmaal buiten de periferie komt er een volledig ander beeld van rust, ruimte en dorpen met traditionele behuizing. De huizen zijn hoog en smal, een bouwstijl die alleen op Madagaskar voorkomt. Nu heeft het eiland wel meer patent op een aantal alleenrechten. Flora Circa 90 procent van alle flora en fauna komt hier alleen voor; duizend soorten orchideeën, de baobabs die hier alle zeven soorten toont, de kameleons en zeker niet te vergeten de lemuren of halfapen. In alle nationale parken (er zijn er zeven) te vinden of beter gezegd te ontdekken. Het lijkt soms op een bos safari om de beweeglijke dieren te lokaliseren, zonder gids zal het niet snel lukken. In de fraaie natuur laat ook de leguaan zich vaak zien. De superlatieven worden wel wat afgezwakt door de kaalslag die de bevolking in de afgelopen eeuwen heeft aangebracht in de strijd om het bestaan. Bossen zijn massaal verdwenen om plaats te maken voor de rijstvelden. Maar het maakt onze kennismaking niet minder interessant. De Zeboe, de typische werkos van Madagaskar en symbool van rijkdom, ploegt door de rijstvelden en snelle handen planten de jonge rijstloten. Hun bord eten voor de dag van morgen. Op het rode hoogland wordt de cultuur bepaalt door de Merina bevolking. Volkomen geïntegreerd in hun leefomgeving vormen zij onderdeel van het landschap en leven van de opbrengst van wat de aarde te bieden heeft. En die aarde is rood en dus is alles rood gekleurd wat boven het maaiveld uitsteekt. De huizen, de ommuring, de mensen, kleding en huisraad, alles in roestbruin en roodnuances. Arm Ondanks dat de bewoners er over het algemeen arm uitzien zijn ze toch vrolijk. De armoede straalt van de kleding af. Madagaskar wordt wel aangemerkt als een van de armste landen ter wereld. Op deze tocht wordt weer eens duidelijk dat rijk en arm relatieve begrippen zijn. Rijkdom is als je eten hebt en je eigen veldje groente. De ontmoeting met de bevolking is dan ook vrolijk en vaak vol van verbazing. Kneepjes in een blanke arm met de hilarische uitroep: 'VAZAHA' of wel 'bleekhuid'. Hele groepen schoolkinderen joelen mij dit toe. Voel me bij al die natuurlijke schoonheid van kleuren inderdaad niet op mijn plaats en soms wel erg groot en blank. Steenbakkerijen liggen als grote, rokende molshopen verspreid langs de gehele route. De basis voor behuizing maar ook werkgelegenheid en ruilhandel. De techniek is simpel en aangeleerd in een ver verleden door de Engelsen. Daar waar leem is wordt gebakken. In de rest van het land maakt men de woning van hout. Wonderlijk om op een route van 1100 km nergens een bordje 'huis te koop' aan te treffen. Je hebt een huis of je bouwt het. De gemeenschapszin is groot, jij helpt mij mee met mijn huis, wij helpen mee op jouw land, samen optrekken met elkaar wat vooral tot uitdrukking komt in hun dodencultus. De fraaie tombes op het hoogland herbergen hele families met een cultus die elke zeven jaar oproept tot herbegraven. Een in onze ogen wat luguber ritueel dat zich moeilijk laat rijmen met de katholieke tradities die het Frans kolonialisme met zich meebracht. Inkopen De rit krijgt bij het Isalo-gebergte een toeristisch tintje. Wandelaars die inkopen doen voor bivak. Uitgerust met tenten en stevig schoeisel slaat men proviand en water in. Hier is over de reis nagedacht en wil men op stap door een geologisch wonder. Voor ons wordt het een korte kennismaking met een snelle snack bij een straatstalletje. Een soort loempia voor drie cent, dat zijn de prijzen van de bevolking en dan wordt er nog wat verdiend ook! Alles op het gigantische eiland is rood gekleurd. Op de verdere tocht veranderd niet alleen het landschap maar ook de cultuur. De rode aarde gaat na het Isalo-gebergte over in eindeloze steppen met her en der de stipjes van rondtrekkende Zeboe-kuddes, dor en droog naarmate we meer naar het zuiden komen. Het landschap hier is bezaaid met graftombes die beschilderd zijn als een stripverhaal. Hele verhalen over leven, werk en status. We zijn duidelijk bij een nieuwe bevolkingsgroep aangekomen. We ruilen bij aankomst in de kuststad Toliara cultuur en natuur in voor wat ontspanning en vliegen door naar een van de eilanden rond Madagaskar. Stof en vermoeidheid worden weggespoeld op het eiland der geuren 'Nosy Be'. Een vriendelijk ontvangst met bloemenslinger maakt duidelijk dat toerisme hier meer is ingeburgerd. Geuren De geuren van de parfumbloem, Ylang-ylang, komt bedwelmend op ons af. De hoteleigenaar wacht ons op met welkomstdrank en visitekaartje waarop al zijn voormalige belangrijke banen staan vermeld. We hebben uitzicht op een blinkend strand en azuurblauwe zee en vinden alles prima. Na alle stoffige rode aarde lokt het heldere water. Het verblijf is niet van lange duur. Andere eilanden worden aangeprezen. Per boot naar het nabijgelegen Eiland der Lemuren. We worden begroet door kinderen die niet in de blanke arm hoeven te knijpen maar die van wanten weten en een centje trachten te verdienen met een welkomstlied. Al zingend begeleiden ze ons door hun nauwe dorpje naar de lemurenkolonie. Aapjes zijn er in overvloed. De halfaap die door de volkomen isolatie van Madagaskar niet is verdrongen door de sterkere apensoorten wordt op dit eiland gekoesterd en is wat makkelijker te lokaliseren. Met een banaan lukt het soms ze te verleiden tot een fotosessie. Varend vertrekken wij naar nog meer schoonheid maar dan onder water. Snorkelend de ogen uitkijkend. Zwemmen tussen honderden vissen met uitzicht op koralen en passerende zeeschildpadden. Zulke superlatieven zijn niet alleen aan Madagaskar voorbehouden maar daarom niet minder mooi. De verscheidenheid aan toeristische reismogelijkheden blijken na kennismaking groter dan verwacht. Met een goed reisprogramma en zo hier en daar een gids valt er heel wat te ontdekken. Maar ook georganiseerd zijn er een aantal aantrekkelijke mogelijkheden. Op het vliegveld ontmoeten wij bij de terugvlucht... Nederlanders met rugzak en tentje. Wij Hollanders trekken toch graag de wereld rond. Met een reisgids kom je een heel eind en voor de rest een beetje geduld. Madagaskar is gastvrij, vriendelijk, heeft tijd en laat zich graag ontdekken. Voor de liefhebbers van natuur en wat daar in rondloopt is Madagaskar een paradijs. REISWIJZER Er zijn geen directe vluchten vanuit Nederland naar Madagaskar. Lijnvluchten met Air Madagascar in samenwerking met Air France vertrekken uit Parijs. Vertegenwoordiging van Air Madagascar in Nederland is gevestigd te Rotterdam, Air Agencies Holland. Voor de reis is een visum noodzakelijk, deze kan worden afgehaald of besteld bij het Consulaat te Rotterdam. De hotels zijn redelijk, autohuur is mogelijk maar gezien de slechte infrastructuur wordt een auto met chauffeur aanbevolen. Fotografie: Manfred Kleiter Publicatiedatum = 20 november 1999