Romeins bouwsel van 117 kilometer lang
moest 'barbaren' tegenhouden

Pittige wandeling langs oude muur

door Hans Vermaak

HEXAM - Regenflarden jagen over het groene landschap. De kilte doet huiveren en er ontstaat medelijden met de uit Spanje afkomstige huurlingen, die een kleine tweeduizend jaar geleden op deze plaats de wacht hielden. Wat moeten ze het koud hebben gehad! Met hun zuidelijk temperament en blote benen onder de tuniek, waren de legionairs in Noord-Engeland duidelijk niet in hun element.

In dienst van het Romeinse leger beschermden de soldaten de grens tussen bezet Brittannia en de 'barbaren' uit Schotland. Vier eeuwen lang lag hier de Muur van Hadrianus, genoemd naar de keizer die in Rome bevel gaf tot de bouw. Dat was in het jaar 118, hoogtepunt van het wereldrijk der Romeinen.

Van de imposante verdedigingslinie is aan de vooravond van de 21ste eeuw weinig meer over. Wat rest zijn opgegraven funderingen van Romeinse forten en delen van de Muur. Het schitterende landschap en de alom aanwezige historische sfeer van de klassieke oudheid maken een toeristisch bezoek aan de streek toch de moeite waard.

Lastig

Keizer Hadrianus had in de jaren dat hij de scepter zwaaide in Rome (117-138) de grootste moeite het gigantische rijk onder controle te houden. De Galliërs maakten het zijn soldaten lastig, zoals bekend uit de historische Asterix- en Obelix-reeks. In de Rijndelta broeiden opstanden. En ergens op de grens tussen het huidige Engeland en Schotland werden de Romeinse bezettingstroepen keer op keer het doelwit van uiterst gewelddadige aanvallers, die vanuit de bergen in het noorden opstormden.

Barricade van 117 kilometer lang

De aanvallers hadden op zich niets tegen de Romeinen. De woeste bergkrijgers, Damnonii genoemd, gingen het gevecht dan ook niet aan uit verzetsmotieven. Zij plunderden de legerkampen, beroofden gedode of gevangengenomen soldaten van hun schamele bezittingen en wapens en namen vee mee terug als buit naar Schotland. De berichten over deze acties ontstemden in Rome Hadrianus. Gebogen over een kaart van Brittannia liet hij zijn vinger lopen over het smalste deel van het eiland. Daar, tussen de huidige plaatsen Newcastle en Carlisle, zou hij een muur neerzetten. Om de barbaren uit zijn rijk te houden, zoals zijn biograaf noteerde.

Slaven

Kilometers lang slingert de schepping van de Romeinse keizer Hadrianus door het landschap van Noord-Engeland.

Tien jaar lang werd er door duizenden slaven en huurlingen aan gebouwd. Van de arm van de Ierse Zee, Solway Firm in het westen, tot de monding van de rivier Tyne aan de oostkant. Tachtig Romeinse mijlen lang (117 kilometer) verrees de zes meter hoge constructie van zand en steen, vrijwel in een rechte lijn. Slechts hier en daar werd een bergrug gevolgd als dat goed uitkwam. In het jaar 128 was de Muur van Hadrianus af. Om de mijl versterkte een kasteeltje de grens, met daartussen twee houten wachtposten, turrets. Enkele mijlen achter de Muur herbergden grote forten zo'n 30.000 zwaarbewapende legionairs.

De ineenstorting van het Romeinse rijk deed de legendarische Muur afbrokkelen. Eeuwenlang werd het bouwsel verwaarloosd. Stenen werden gebruikt om boerderijen en schuren te bouwen; zelfs complete kerken werden opgetrokken uit muurstenen. Wind en regen, nogal overvloedig aanwezig in de streek, zorgden eveneens voor vernietiging.

Vergeten werd de Muur echter niet. Na een van de vele oorlogen tussen Engeland en Schotland werd de route van de Romeinse grens gebruikt om een militaire weg aan te leggen. Deze stenen baan, uit het eind van de achttiende eeuw, werd geplaveid met overgebleven muurstenen en dit betekende het definitieve einde van Hadrianus' schepping.

Graven

Pas in de vorige eeuw kwam er weer belangstelling voor de Muur. Historici en archeologen reconstrueerden de route en gingen graven. Dat leverde een bijna nooit ophoudende reeks ontdekkingen op. De fundamenten van menig mijlkasteeltje, turret en fort werden blootgelegd. Op enkele plaatsen werden stukjes muur opnieuw opgebouwd. Musea tonen opgegraven voorwerpen die een goed beeld geven van het leven van Romeinen en Britten in de eerste eeuwen van onze jaartelling.

Een jaar of vijf geleden werd besloten de toeristische waarde van Hadrian's Wall uit te gaan buiten. De graafschappen Cumbria en Northumberland, waar de Muur doorheen loopt, zagen met lede ogen bezoekers alleen maar op doorreis. Schotland werd druk bezocht, evenals het zuidelijker gelegen Yorkshire. Het woeste natuurschoon met de spectaculaire bergruggen en groene glooiingen werd vrijwel genegeerd. Alleen de lange-afstandwandelaars die de 412 kilometer van de Pennine Way tussen het Schotse Kirk Yetholm en Edale in het Peak-district overbruggen, kennen het gebied. Zij lopen voor een deel op en langs de restanten van de Muur.

Trekpleister

Inmiddels is Hadrian's Wall als thema een belangrijke toeristische trekpleister, met het vriendelijke marktstadje Hexam als centraal punt. Bij het oostelijk begin in Newcastle, met Scandinavian Seaways vanuit IJmuiden comfortabel te bereiken, biedt het Museum of Antiquities een goede introductie voor een bezoek aan de Muur. Dit universiteitsmuseum bezit onder meer een forse maquette van de complete streek ten tijde van de Romeinse bezetting en een van opgegraven vondsten gereconstrueerde tempel gewijd aan Mithras, de godheid die populair was bij de soldaten.

Schapen zijn op wandelingen voor kilometers de enige metgezellen.

Verder naar het oosten ligt bij het plaatsje Corbridge het restant van wat eens een Romeins militair depot was. De belangrijke handelsweg van York naar het noorden liep hier dwars doorheen en heet tegenwoordig de A68. In het museum worden archeologische vondsten getoond, zoals een vrijwel gave stenen leeuw van een halve meter hoog.

Om in het fort Vercovicium op de Muur van Hadrianus te komen moet de bezoeker klimmen. Een halve kilometer hoog bovenop een berg bij Housesteads ligt het opgegraven fundament van wat een Romeinse legerplaats was, compleet met ziekenhuis en latrine, waar al een primitief doortreksysteem voor was. Een deel van de Muur vormt hier een uitstekend begaanbaar wandelpad, dat de loper voert over de top van een bergrug met adembenemend uitzicht.

Particulier

De meeste plekken zijn in beheer van de Britse staatsorganisatie 'Heritage', de monumentenverzorger van het Verenigd Koninkrijk. Een uitzondering vormt het Vindolanda Fort en Museum, waar de familie Birley eigenzinnig het particulier initiatief doorzet. Robin Birley is zoon van een professor in de archeologie en heeft eigen opvattingen over de Muur van Hadrianus. In Vindolanda heeft hij tientallen vierkante meters terrein onderzocht en hele bouwwerken uit de Romeinse tijd blootgelegd. Met zijn vrouw Pat en broer Tony, een kenner van de klassieke Oudheid, ontvangt Birley gasten uit de hele wereld en laat zien waarom hij wel en de Britse overheid geen gelijk zou hebben.

De familie exploiteert ook nog het Museum van het Romeinse leger in het nabijgelegen Carvoran. Wie de auto daar parkeert of er met de speciale Hadrian's Wall-bus naar toe gaat, kan op dit punt de mooiste wandeling over de Muur maken. Als onderdeel van het lange-afstandspad Pennine Way is de route duidelijk gemarkeerd en zijn bij hindernissen als muurtjes en hekken makkelijke opstapjes aangebracht.

Bui

De lucht dreigt met regen en eenmaal op weg barst na tien minuten inderdaad een bui los. Maar omdat de wandelaars dan al een bergje beklommen hebben en teruggaan altijd vervelend is, wordt de regenkleding aangetrokken en dapper verdergelopen. Het blijkt de moeite waard. Na door een verlaten steengroeve te hebben geklauterd, doemt een mijlkasteeltje op. Het grootste deel van de Muur eromheen is gesloopt om te dienen als bouwstenen voor het gehucht Walltown dat honderd meter lager te zien is. Verder omhoog leidt het pad tot een punt waar de Muur onverwacht gaaf is gebleven. Zelfs de mensen die in vroeger eeuwen de stenen gebruikten, vonden dit deel waarschijnlijk te moeilijk bereikbaar. Alleen schapen, maar dan ook wel heel erg veel, omringen de regen trotserende wandelaars. Het uitzicht over de bergruggen van het Northumberland National Park is fantastisch. Elke keer als er naar adem moet worden gesnakt na een forse klim, vergoedt het vergezicht veel. De tocht eindigt na een kilometer of negen in de Milecastle Inn, waar een welverdiende bier wordt gecombineerd met een goede publunch.

De restanten van de Romeinse legerplaats Housesteads worden zorgvuldig opgegraven en hersteld.

Een kennismaking met de Muur verdient meer dan een bliksembezoek. Overnachten kan bijvoorbeeld in een guesthouse. Holmhead Farm in Greenhead is daar geschikt voor, speciaal voor liefhebbers van on-Engels goed eten. Eigenaar Brian Staff maakt erg veel werk van het koken, terwijl zijn echtgenote Pauline zich met de gasten bezighoudt. Even verderop, in het lieflijke dorpje Haltwhistle, ligt de gastvrije Broomshaw Hill Farm. Jean Brown verhuurt hier vier kamers en bij toeval vindt hier de ontmoeting plaats met het echtpaar Stevenson uit Colorado. De Amerikanen blijken ieder jaar naar de Muur van Hadrianus te komen. "Je raakt er aan verslaafd," is de verklaring van de man. "Wij willen de hele Muur zien en alles wat er omheen ligt. En dat elk jaar..." vult zijn wederhelft aan.

De opnieuw leven ingeblazen schepping van Hadrianus eindigt voor de toerist in Carlisle. In het plaatselijke museum, Tullie House, zijn delen van het Romeinse dorp Luguvalium nagebouwd. Opgegraven voorwerpen zijn op een kunstige manier vermengd met moderne materialen. Een stuk Muur, de volle zes meter hoog, wekt bewondering voor de manier waarop bijna tweeduizend jaar geleden uit Spanje gehaalde huurlingen het Romeinse rijk verdedigden. In weer en wind...

Hadrian's Wall Tourism Partnership; Eastburn South Park, NE46 1BS Hexam, Groot-Brittannië. Tel.: 00-44-1434-602505.

Brits Toeristenbureau; Stadhouderskade 2, 1054 ES Amsterdam. Tel.: 020-6855051

Holmhead Guesthouse, Greenhead-in-Northumberland. Tel.: 00-44-16977-47402

Broomshaw Hill Farm, Haltwhistle. Tel.: 00-44-1434-320866.

Publicatiedatum = 16 januari 1999