Patiënt in het vliegtuig door Nico Terpstra, arts AMSTERDAM In het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde deed de luchtvaart-medicus Simons onlangs enkele aanbevelingen over een veilige repatriëring van patiënten per vliegtuig. De toenemende avonturenlust van ons volk betekent volgens hem dat steeds vaker slachtoffers van risicovolle tijdsbestedingen vroegtijds door de lucht naar ons land terug worden gebracht. 'Skivluchten' zijn al langer bestaande, maar relatief simpele transporten van ongevalslachtoffers met gebroken benen, e.d. Moeilijker wordt het wanneer chronisch zieke mensen of mensen met zich plotseling manifesterende, levensbedreigende aandoeningen per vliegtuig worden vervoerd. Volgens Simons is er een aantal factoren dat een belangrijke rol moet spelen bij de beslissing of iemand al dan niet met een vliegtuig kan worden opgehaald. Daarbij denkt hij vooral aan zaken als veranderlijke luchtdruk in een vliegtuigcabine, plotselinge bewegingen tijdens start en landing of tussentijds als gevolg van turbulentie. Ook klimaatschommelingen in temperatuur en luchtvochtigheid kunnen in bepaalde gevallen zeer nadelig zijn. De meeste aandacht besteedt Simons terecht aan de luchtdruk in de vliegtuigcabine. Al eerder werd in deze column aandacht besteed aan de problemen die de cabinedruk kan veroorzaken voor hartpatiënten. Omdat de cabinedruk lager is dan de luchtdruk op zeeniveau (zoals die b.v. in Nederland heerst) kan het bloed van een luchtreiziger een kwart minder zuurstof opnemen. Wanneer het hart toch al zuurstofgebrek heeft (zoals bij angina pectoris of na een recente hartaanval) is vliegen alleen mogelijk met extra zuurstof. Een ander gevolg van lagere luchtdruk in een vliegtuigcabine is dat de gassen in het lichaam zelf zullen gaan uitzetten (druk x volume = constant weet u het nog?). Wanneer er bijvoorbeeld een darmafsluiting geconstateerd is, kan dit tijdens een vlucht tot ernstige problemen ten gevolge van uitzetting van het in de darmen aanwezige gas leiden. Een jaar geleden haalde het geval van de patiënt die in de lucht ademnood kreeg als gevolg van een ingeklapte long (pneumathorax) de wereldpers. Bij een klaplong wordt de aangedane long zelf samengedrukt door de vrije lucht die naar de borstholte is ontsnapt. Het was daarom noodzakelijk een ventiel aan te leggen door de wand van de borstkas heen, zodat de overdruk uit de borstholte kon ontsnappen (en er geen lucht terug werd aangezogen). De koelbloedige Britse chirurg 'opereerde' de patiënt o.a. met een klerenhanger, een urinecatheter en een fles cognac ter ontsmetting! Turbulentie en vliegtuiglawaai kunnen tijdens een ongecompliceerde vlucht genegeerd worden, maar er wanneer er zich in de lucht acute problemen ontwikkelen, kan de oplossing daarvan zeer bemoeilijkt worden. In het bovenstaande geval was het zo voor de artsen door het continue lawaai onmogelijk om goed te horen waar precies in de borstkas zich het probleem bevond. Het motto van Simons voor de artsen is dan ook: "Bezint eer ge begint." De toestand van een patiënt moet stabiel zijn vóór de vlucht begint, de specifieke problemen van de repatriëring door de lucht moeten goed bekend zijn en de arts moet ervaring hebben in het werken onder moeilijke omstandigheden. Naast een adequate medische uitrusting aan boord van vliegtuigen is een opleiding voor artsen om dit spannende, maar bevredigende werk te doen zeker geen overbodige luxe! Publicatiedatum = 04-10-1996