Één kaartje voor twee kastelen
door Harry Muller
's HEERENBERG/ANHOLT - De adel woonde vroeger op de mooiste plekken van het land. Te midden van uitgestrekte bossen en landerijen lieten de graven en hertogen hun kastelen bouwen. Daarom lijken ze in streken met veel natuurschoon als paddestoelen over het landschap te zijn gestrooid.
Dat is bijvoorbeeld het geval in het grensgebied van de Gelderse Achterhoek en Duitsland. Nu de slagbomen bij de grens verdwenen zijn, kun je ze gemakkelijk bereiken en werkt men bij het openstellen van de kastelen voor het publiek soms samen. Zo hebben de beheerders van het Duitse kasteel Anholt en het Nederlandse kasteel Huis Bergh een arrangement voor groepen bedacht en kun je met een kaartje twee kastelen bezoeken.
Huis Bergh in 's Heerenberg is een schitterend gerestaureerd kasteel, maar het ligt misschien wat te ver van de Randstad om veel bezoekers te trekken. Hier is het leven nog niet zo druk als in het westen van ons land en kun je in alle rust het stadje bekijken zonder regelmatig weg te hoeven springen voor het rijdend blik in de straten.
Kasteel Huis Bergh trekt ten onrechte maar weinig bezoekers.
Het kasteel werd omstreeks 1200 door de Heeren van den Bergh gebouwd en valt op door de hoge vierkante verdedigingstoren. Je kunt er op klimmen en vooral nu de bladeren van de bomen vallen, heb je een mooi uitzicht over de aangrenzende stad, die in dit geval meer op een plattelandsdorp lijkt. Het is er zo rustig, dat je de vogels nog hoort fluiten.
De kastelen zijn niet altijd open tijdens de wintermaanden, maar wandelen is altijd mogelijk.
Tot het jaar 1912 was Huis Bergh eigendom van de familie Von Hohenzollern en daarna kwam het in bezit van Jan Herman van Heek, een vermogend textielfabrikant uit Enschede. Hij redde het kasteel van de ondergang en maakte er een soort museum van door zijn kunstcollectie er in onder te brengen. Zo hangen er veel schilderijen uit de 16e eeuw aan de wand, maar vooral de collectie met de hand geschreven boeken uit de Middeleeuwen is uniek. Tegenwoordig ruimt men ook wel eens een plaatsje in voor de moderne kunst. Zo had afgelopen zomer een Amerikaanse bezit genomen van een van de kelders in het kasteel en daar alle ramen beplakt met blauwe folie. De hele kelder kwam zo in een blauw licht te staan en dit kunstwerk werd door haar 'de IJstijd' genoemd.
Binnen de grachten is ook een gevangenistoren met twee cellen. Volgens de overlevering zat daar een van de laatste heksen in Europa gevangen: Machteld ten Ham. Zij woonde in het begin van de 17e eeuw naast het kasteel en ging vaak naar het bos om daar allerlei kruiden te zoeken. Toen in het stadje eens een kind onder verdachte omstandigheden stierf en kort daarna nog een, werd Machteld verdacht van hekserij. Zij wilde niet bekennen en zelfs werd een martelwerktuig uit een andere stad gehaald. Uiteindelijk stierf Machteld op de brandstapel.
In het grafelijke muntgebouw kunnen toeristen ook een geldstuk slaan.
De adellijke heren op het kasteel mochten destijds zelf hun munten slaan en het muntgebouw bestaat nog steeds. Nu mogen toeristen en dagjesmensen daar zelf een munt maken en die als souvenir mee naar huis nemen. Tot 1580 was deze particuliere munt nog in bedrijf. Uit die tijd stamt ook het spreekwoord: de eerste klap is een daalder waard.
Rond het kasteel werd vroeger veel gesmokkeld en het is daarom geen toeval dat men een smokkelroute voor wandelaars heeft uitgezet. Die leidt over de wallen van het kasteel, waar in holle bomen die al enkele honderden jaren oud zijn, steeds de smokkelwaar werd verstopt. Aanvankelijk vooral boter, koffie en chocolade, maar later ook drugs. In het grenscafé 'De Peer' werd de smokkelwaar steeds verhandeld. Er kwam daar echter nooit iets van de spullen op tafel, omdat tegenover het café het kantoor van de marechaussee was. De wandelroute leidt ook langs de Plantage, een groot park bij Huis Bergh. Eens was daar een doolhof, waar de adellijke dames zich konden vermaken. Voor de heren was een overdekte kaatsbaan beschikbaar, waar men inmiddels enkele woningen van heeft gemaakt.
Het kasteel Anholt ligt net over de grens. Veel Nederlanders komen daar om het schilderij van Rembrandt te bekijken.
Via Ulft en Gendringen gaan we naar het kasteel Anholt, net over de grens in Duitsland. Het is ongeveer een kwartiertje rijden en bezoekers worden in het plaatsje Anholt via de wegwijzers met 'Wasserburg' er keurig heen geleid. Het kasteel is eigendom van Fürst Carl Philip zu Salm-Salm, die er zelf niet meer woont, maar in de buurt een wat kleiner onderkomen heeft betrokken.
Ook dit kasteel is eigenlijk een groot museum met schilderijen die al vanaf de 15e eeuw door de verschillende bewoners werden aangekocht. Daar waren ook de Heeren van Bronkhorst bij, die in het gelijknamige stadje bij Zutphen tevens bezittingen hadden. De collectie omvat 700 schilderijen, waarvan de helft is tentoongesteld.
Het meest bekend is een Rembrandt, een mythologische voorstelling met Diana, Äctaon en Callisto. Het is een badscène die door Rembrandt geschilderd werd toen hij 28 jaar was. Elk jaar komen enkele duizenden bezoekers naar het kasteel Anholt alleen al om dit kunstwerk te bekijken. Het zit dan ook achter dik pantserglas, maar uit voorzorg zijn alle werken als bijvoorbeeld ook 'Schaatsers op de Utrechtse stadsgracht' van Ruysdael met ontspiegeld glas bedekt. Men is namelijk bang voor beschadigingen, omdat veel bezoekers met hun vingers blijken te kijken. Het oudste schilderij is 'Christus aan het kruis' uit de Middeleeuwen.
Het huisarchief van Anholt is erg beroemd. Hier een perkamenten archiefrol
uit de 14e eeuw.
Veel zalen in het kasteel zijn prachtig ingericht. Een van de mooiste antieke meubels is een speeltafeltje, dat eens eigendom was van keizer Joseph I van Oostenrijk. Heel bekend is ook het huisarchief van een kilometer lengte, dat alleen toegankelijk is voor historisch onderzoek. Er zijn rollen perkament uit de 14e eeuw bij en ook de belevenissen van Jan van Schaffelaar die van de toren in Barneveld sprong, staan in de boeken beschreven.
Beroemd zijn de tuinen rond het kasteel met een overvloed aan beelden. Er zijn vier baroktuinen, een doolhof en er is een tuinhuis uit de 18e eeuw. Akkers en weilanden heeft de vorst Salm-Salm (twee zalmen in zijn familiewapen) verpacht aan een golfclub, waar ook veel Nederlanders een balletje slaan. Over het landgoed rond het kasteel Anholt stroomt het riviertje de Oude IJssel.
Vanuit de hotelkamers van het Parkhotel in het kasteel Anholt kijk je fraai uit over de omgeving. Foto's: Will Dekkers
In een van de vleugels van het kasteel is sinds 1968 het Parkhotel gevestigd met 28 kamers en 48 bedden. De meeste kamers zijn klassiek ingericht, maar alle badkamers zijn modern. In een van de torenkamers is de bruidssuite met een hemelbed. Eens waren in dit deel van het kasteel de hooizolders en de ingang van het hotel was destijds de toegang tot de zadelkamer.
REISWIJZER
Tijdens de wintermaanden worden in kasteel Huis Bergh alleen op zondagmiddag om 2 en 3 uur rondleidingen georganiseerd. Het kasteel Anholt is op zaterdag en zondag geopend; de tuinen zijn elke dag toegankelijk. Toch is het ook de moeite waard om buiten de weekeinden deze kastelen te bezoeken. Alleen de kunstcollecties zijn dan niet te bezichtigen, maar wandelen rond zo'n kasteel is altijd mogelijk.
Tussen 14 december en 4 januari volgend jaar is Huis Bergh versierd met kerststukken, kerstbomen en guirlandes. Men heeft in deze periode tevens een speciaal programma met concerten samengesteld, dat aangevraagd kan worden via telefoonnummer 0314- 661281.
Groepen kunnen het hele jaar door rondgeleid worden. Daarvoor hebben de twee kastelen samen een programma samengesteld.Een gecombineerd toegangskaartje voor de twee kastelen kost ƒ16,50.
INLICHTINGEN: Huis Bergh, telefoon 0314-661281; kasteel Anholt, telefoon 0049-287445353 en Parkhotel 0049-28744590.
Publicatiedatum = 27 december 1997
