Iedereen welkom in de houtzaagmolen van IJLST
'DE ROT' werd 'DE RAT'
door HENK DE KONING
IJLST - Is er brood van gemaakt, dan nog gaan molenaars liefdevol met het meel om. Molenaar Simon Jellema (39) in het Friese IJlst bijvoorbeeld.
"Neem gerust ook een plakje", zegt hij, ons zijn trommeltje met boterhammen toeschuivend op de rommelige werkbank van zijn houtzaagmolen 'De Rat'. Daar spreken we hem voor deze rubriek als lunchtijd is genaderd en Simon besluit zijn twaalfuurtje met ons te delen. Een hartelijke en onbaatzuchtige vorm van public relations, die we eerder niet hebben meegemaakt.
Er staat een straffe wind die dag. Asgrauwe wolken laag over het vlakke Friese land jagend en ruw het water schuddend van de De Geeuw, een deel van de Elfstedentochtroute van Sneek naar IJlst, pal waaraan de De Rat is gelegen.
Maar de harde wind doet ook de wieken van de molen machtig wentelen, met diepe zuchten van de zeilen. Hier geen zware molenstenen in beweging zettend die het graan tot meel pletten, maar op en neer gaande lange zagen die, vlijmscherp getand, zelfs stammen van 14 meter tot planken en balken verwerken. Geen demonstratie, maar commerciële productie. Net als 300 jaar geleden.
Simon heeft zelf een theorie ontwikkeld hoe de molen aan zijn opmerkelijke naam is gekomen. "In 1683 in de Zaanstreek gebouwd heette de molen oorspronkelijk 'De Walrot'. Maar men sprak van: 'De Rot'. In het Fries heeft men het dan over een rat als dier. Toen de molen in 1829 naar Friesland verhuisde en hier werd aangemeld als 'De Rot', dacht de dienstdoende ambtenaar abuisievelijk: bedoeld wordt natuurlijk 'De Rat' en vulde dat aldus in."
Molenaar Simon Jellema bij zijn houtzaagmolen De Rat in IJlst.
Zo'n uitleg vraagt om een snee brood, maar helaas, het trommeltje is leeg. Simon heeft er vaart achter gezet, want in de molen heerst volop bedrijvigheid. Een nieuwe lading iepen is zojuist gearriveerd en mannen in blauwe overalls willen weten waar ze het vrachtje kunnen lossen. Er wordt Fries gesproken, een taal die hard is maar ook zingt, als gezond krakend ijs.
Met tien vrijwilligers zaagt de molen van IJlst jaarlijks 100 kubieke meter hout. Simon: "Dat zijn pakweg 300 tot 400 stammen. Het meest zagen we Nederlandse bomen. We doen veel zaken met Staatsbosbeheer. Eiken stammen bijvoorbeeld worden eerst voor de deur in de Geeuw 'gewaterd', vervolgens gezaagd en dan nog weer gedroogd op latten. Dat levert prachtig hout op, bijvoorbeeld voor vloeren, van ouderwetse kwaliteit."
De molen De Rat telt bovendien 250 donateurs en is ondergebracht in de stichting 'Houtzaagmolen De Rat'. Deze zetelt in Wymbritseradiel. Jaarlijks bezoeken circa 4000 nieuwsgierigen, van overal vandaan, de molen van Jellema.
Mensen, die wel eens een houtzaagmolen, volledig afhankelijk van de wind, origineel in bedrijf willen zien. Hoe met een lier via de sleephelling de stammen worden binnengehaald, deze op de zaagvloer op zaagsleeën worden vastgebonden en vervolgens in een bitterzure wierook van vers zaagsel in een prachtig nieuw product veranderen. Ook leidt De Rat nieuwe molenaars op.
Simon heeft al twee keer de Elfstedentocht uitgereden. "Dan kom ik op de schaats, via de Geeuw, vlak langs mijn molen. De laatste keer lieten onze vrijwilligers de molen zelfs draaien. Stel je voor: de Elfstedentocht rijden en dan langs je eigen draaiende molen schaatsen. Da's kicken!"
Voor afspraken, tel: 0515-532619 of 0515-532951.
Publicatiedatum = 7 februari 1998
