zaterdag 6 januari 2001 Een uitstapje naar de pre-historie DE REUZENKNIKKERS VAN BRAZILIË door HENK DE KONING NATAL - Als gigantische knikkers, door weer en wind geslepen, liggen ze verspreid in de Cariris Velhos het stofdroge achterland van de Braziliaanse provincie Paraíba; de vele tientalle granieten steenformaties die miljoenen jaren geleden door temperatuurverschillen en vulkanische druk kilometers diep uit het binnenste der aarde naar buiten zijn geperst. Vele hebben in de loop der eeuwen, geteisterd door de elementen, de vorm van donuts of een kolossale ui aangenomen, nog slechts met een puntje houvast balancerend op de heuvels die tegelijk met de erupties zijn ontstaan. De gigantische oerkeien van de Cariris Velhos in Brazilië. Sommige zijn zo uitgesleten door weer en wind dat je er dwars doorheen kunt lopen. Huiverend bedenk je hoe weinig er wellicht voor nodig is om de kolossale, vele tonnen wegende granieten kolossen in een tomeloze vaart naar beneden te doen komen. Een laatste zuchtje wind misschien, of het neerstrijken van een insect. Soortgelijke keien langs de helling in een verwoestende lawine met zich meesleurend. Maar de formaties houden zich tot dusver koest. Kennelijk gewend om voor alle dingen rustig de tijd te nemen. De clusters rotsblokken in het overwegend vlakke landschap laten zich verklaren door de geografische ligging van het gebied, namelijk precies op de breuklijn van het altijd in beweging zijnde onderaardse Atlantic Plateau. Scheuren die daardoor een tot twee miljoen jaar geleden in diepe aardlagen ontstonden, effenden opwaarts de weg voor enorme 'druppels' gloeiende magma (vloeibare aardlagen) die, eenmaal aan de buitenlucht blootgesteld, tot reuze granietblokken versteenden. Aardscheur Via de 'brievenbus' van een lange aardscheur kwamen ook wel hele groepen magma op rij naar boven. Aldus ontstond in het landschap van de Cariris Velhos het fenomeen van een slechts spaarzaam onderbroken 100 kilometer lange en tien meter hoge muur van rotsblokken, bekend als 'The Wall of Half of the World' (De muur van de helft van de Wereld.) Een verbijsterend staaltje van de krachten der natuur. De gids weet alles van de rock-art die de meeste oerstenen siert. In de badplaats Natal, aan de Braziliaanse noordoostkust, horen we voor het eerst over Cariris Velhos, de ruim 1300 vierkante kilometer omvattende Braziliaanse prairie landinwaarts circa 500 kilometer verwijderd van Natal. Met slechts 279 mm regen per jaar de droogste streek van dit enorme land. De man die ons er alles over vertelt en tevens uitnodigt voor een bezoek aan de vindplaats is Eduardo Bagnoli, eigenaar van het karakteristieke Manay Praia Hotel in de met fraaie zandstranden en levendige boulevards gezegende badplaats. Eduardo studeerde af als archeoloog, maar zag al snel meer heil in het exploiteren van een hotel aan de kust. Toch bleef zijn liefde voor de mysteries van de aardbodem levendig. Daarom voert hij met hotelgasten georganiseerde tochten uit naar de Cariris Velhos. Een combinatie van avontuur, wetenschap en vakantieplezier die zowel jongeren als ouderen aanspreekt. De circa 400 kilometer lange reis landinwaarts geschiedt per landrover en onder leiding van een ervaren Braziliaanse, Engels sprekende archeoloog, die de hoteleigenaar speciaal voor dit doel heeft aangesteld. De tocht gaat grotendeels over kronkelige, soms amper begaanbare zandweggetjes in een afwisselend vlak en bergachtig landschap. Doornige struiken, oneindig veel cactussen en gepluimd gras vormen de belangrijkste vegetatie in deze verder 'vergeten' wereld. Hier laten bij al te grote droogte de enkele voorkomende bomen spontaan hun bladeren vallen teneinde onnodig verlies van vocht te voorkomen en van water afhankelijke amfibieën vluchten diep de grond in, wachtend op de nieuwe regentijd. Maar nog is alles niet dood want als een krent in de magere pap staat daar plotseling een boom vol weelderige bloesem. Pijlpunten uit het stenen tijdperk en botresten van kolossale zoogdieren uit de prehistorie liggen hier in de Cariris Velhos, een van de oudste landstreken op aarde, zomaar voor het oprapen. De Cariris Velhos is daardoor sedert enkele jaren tot beschermd gebied verklaard. De echtheid van de massa prehistorische vondsten is wetenschappelijk vastgesteld door het Archeologisch en Geografisch Instituut van Pernambuco. Boerendorpjes Onderweg passeren we boerendorpjes met een kleurrijke bevolking in zondoorstoofde straatjes. Een witbepleisterd optrekje met een belendend soort ontwikkelingsland-keukentje, een zelfgetimmerd urinoir dat via een roestige leiding rechtstreeks loost op een nabije sloot, elektriciteitsdraden die als slierten spaghetti van het plafond afhangen, een krakkemikkige tafel en vijf dito stoelen ziedaar het restaurant in een van die schilderachtige dorpjes. In het opengewerkte raam aan de straatzijde heeft zich een morsige kluwen kinderen verzameld. Brutaal nieuwsgierig, maar ook met een innemende verlegen glimlach kijken ze toe hoe wij de maaltijd van huisgebakken brood, pittige worst en salade met geitenkaas smakelijk naar binnen werken. Nog weer verderop in de schier eindeloze vlakte overnachten we in een Braziliaanse boerderij. De bewoners zijn blij verrast met dit verzetje in hun wereld van zinderende stilte die in een cirkel van trillende hete lucht reikt tot aan de horizon. We eten, gezeten aan een lange houten tafel met het boerengezin mee wat de pot schaft: kruidig stoofvlees, zoete aardappelen, gekookte, enigszins papperige maïs, bonen, wortelen, uien en gelukkig veel exotisch fruit. Dan is het bedtijd, maar eerst komt de boer nog glunderend met een slaapmutsje op te proppen. Uit een donkere fles kloekt hij een stroperig, helder vocht in de glaasjes. Vermoedelijk een uit cactussen huisgestookt brouwsel met een hoog verdovend gehalte. Want die nacht slapen we als verdoofd. De rotsformaties van de Cariris Velhos trekken de bijzondere aandacht vanwege vooral ook de vele, zelfs na miljoenen jaren nog in goede staat gebleven prehistorische tekeningen, die op en in de oeroude keien zijn geschilderd of gekerfd. Geometrische figuren soms gelijkend op geschriften uit de oudheid, maar ook schetsjes met een zekere samenhang zoals een vogel die door een bizar roofdier wordt gegrepen. Verder capsule- en spiraalvormige afbeeldingen, waarvan bij sommige de bloedrode kleur ook na eeuwen nog verrassend fris aandoet. Deze zogenaamde 'rock-art' is wereldwijd vrij uniek. Bekende voorbeelden van gelijke primitieve kunstuitingen van de eerste mens zijn te vinden in Frankrijk en Australië. Maar hier in het pre-historische hart van de Cariris heeft kennelijk onder de oorspronkelijke Indiaanse bewoners een artistieke explosie plaatsgevonden. Onze gids Paulo Cadeiro de Farias wijst op een groot formaat rotsblok dat is uitgesleten in de vorm van een kolossale kop van een os. De tekeningen hierop zijn diep ingekerfd waardoor een ingewikkeld reliëf is ontstaan. Vreemd genoeg klinken sommige rotsblokken hol. Als Paulo er met de vlakke hand op slaat ontstaat een geluid dat lijkt op de gesmoorde toon van een grote gong. Regenwater van maanden her is in diepe slijtgaten van het rotsblok blijven staan. Je schrikt je vierkant in het rond wanneer bij nader onderzoek daaruit totaal onverwacht een kolossale, brulkikker opduikt om met een zware 'kwaaaaakk!!' uit een monsterlijke bek te laten weten dat hij niet van bezoek is gediend. Hoewel de archeologische bijzonderheden van de Cariris Velhos al sinds 1598 bekend zijn, begint Brazilië nu pas goed de grote waarde hiervan in te zien. Belangrijk verder wetenschappelijk onderzoek is op gang gekomen waardoor de Cariris Velhos sinds enkele jaren tot beschermd gebied is verklaard. Toeristen zijn er onder leiding van deskundigen welkom. In steeds grotere getale verschijnen die ook. Een e-mailgeneratie in de ban van de meest primitieve oervorm van communiceren: een getekende boodschap op een rots. Inlichtingen: Alle bij de ANVR aangesloten reisbureau's. De gigantische oerkeiën van de Cariris Velhos in Brazilië. Sommige zijn zo uitgesleten door weer en wind dat je er dwars doorheen kunt lopen. Veel granietblokken lijken elk moment de heuvels af te kunnen denderen. De gids weet alles van de rock-art die de meeste oerstenen siert. In het dorre landschap van de Braziliaanse Cariris Velhos groeien veel cactussen. EIGEN FOTO'S