"Een koude douche", zo typeert het Centraal Planbureau (CPB) de periode 2001-2003, waarin de jaarlijkse economische groei gemiddeld niet boven de 1% zal uitkomen. In de jaarlijkse Macro Economische Verkenning (MEV), het 'spoorboekje' van het kabinet, wordt een somber beeld geschetst. Door de sterk gestegen lonen prijst ons land zich over de grenzen uit de markt, terwijl 'thuis' de overheid de broekriem aantrekt en de consumenten kopschuw zijn geworden.

Het nu lopende jaar 2002 lijkt het dieptepunt, met een groei van het bruto binnenlands product (bbp) van slechts 0,5%. Volgend jaar laat een verbetering zien met een groei van 1,5%. Magere cijfers vergeleken met de zeven vette jaren (1993-2000), toen het bbp jaarlijks met gemiddeld 3,4% toenam. Toen presteerde Nederland duidelijk beter dan de ons omringende landen; de komende jaren zijn de rollen juist omgedraaid. Zo komt de economische groei in het hele eurogebied dit en volgend jaar naar schatting op respectievelijk 1,25 en 2,5% uit.

Nederland is te duur geworden, zo luidt de diagnose van het CPB. Door de enorme krapte op de arbeidsmarkt stijgen de lonen hier al een aantal jaren harder dan in het buitenland. Vorig jaar sprong eruit met een gemiddelde contractloonstijging van 4,5%. Maar ook dit en volgend jaar komt de loonstijging nog altijd boven de 3% uit - tenzij het nieuwe kabinet erin slaagt om met de vakbonden harde afspraken over loonmatiging te maken.

De arbeidsproductiviteit stijgt bij lange na niet hard genoeg om de hogere loonkosten te compenseren, waardoor de arbeidskosten per eenheid product fors oplopen. Die ontwikkeling wordt nog eens versterkt door de koersstijging van de euro, waardoor Nederlandse producten buiten de eurozone duurder worden.

Het gevolg is dat Nederland minder dan andere landen zal profiteren van het volgend jaar verwachte stevige herstel van de wereldhandel. Terwijl het relevante wereldhandelsvolume met 7,75% stijgt in 2003, neemt de Nederlandse export (exclusief energie) met 5,75% toe. De exportmotor draait nog slechter als de wederuitvoer (geïmporteerde goederen die zonder noemenswaardige bewerking het land weer verlaten) uit de cijfers wordt gehaald. Dan blijkt dat de groei van de binnenlands geproduceerde uitvoer volgend jaar blijft steken op 2,25%. Ter vergelijking: in 2000 kon nog een toename van bijna 11% worden genoteerd.

In een kleine, open economie als de Nederlandse komt dat hard aan. Helaas staan er geen binnenlandse lichtpuntjes tegenover.

De koopbereidheid van de consumenten is sinds 1985 niet meer zo laag geweest. De introductie van de euro, sterk gedaalde aandelenkoersen maar ook de afnemende baanzekerheid (de werkloosheid neemt volgens het CPB toe van 248.000 vorig jaar naar 395.000 volgend jaar) zorgen voor een zeer beperkte consumptiegroei. Het CPB verwacht dat maar een klein deel van de vrijkomende gelden uit de spaarloonregeling volgend jaar direct zal worden uitgegeven.

Vanuit de overheid hoeven weinig impulsen te worden verwacht. Doordat het nieuwe kabinet de broekriem aanhaalt, zullen de overheidsbestedingen volgend jaar niet tot extra economische groei leiden, terwijl de publieke sector dit en vorig jaar juist de grootste groeibijdrage leverde. Ook de ontwikkeling van de bedrijfsinvesteringen biedt een weinig rooskleurig beeld. Overcapaciteit, de laagste winstquote sinds begin jaren tachtig, verhoogde drempels voor bankleningen en een ingestorte aandelenmarkt zorgen voor een bar klimaat, waardoor zelfs na twee jaar van krimpende investeringen in 2003 geen groei zal optreden.

Het CPB denkt dat het "waarschijnlijk" meer tijd en moeite zal kosten dan gewoonlijk om uit het dal te klimmen. De "noodzakelijke" loonmatiging moet immers nog beginnen, en zal pas na verloop van tijd effect sorteren. Overigens steunen de 'rekenmeesters van het kabinet' het veelbekritiseerde overheidsbeleid om juist in sombere tijden extra te bezuinigen. Uit het verleden blijkt dat de overheid meestal niet in staat is de economie op tijd een oppepper te geven, aldus het CPB, terwijl "er veel voor te zeggen is om de pijnlijke maatregelen zo snel mogelijk te nemen". Voor de werknemers resteert een bittere pil: loonmatiging zonder substantiële lastenverlichting, en dat terwijl ziektekosten- en pensioenpremies alleen maar oplopen.

Terug naar Begroting 2003