door Alexandra van den Bos en Rob Sebes

Nederlanders verwachten terecht dat het kabinet de toenemende criminaliteit een halt toeroept, maar zij mogen vervolgens zelf niet achterover gaan leunen. Iedere burger kan aan de slag door zijn kinderen waarden en normen bij te brengen. Dure bezittingen als auto's en luxe fietsen kunnen veel beter tegen diefstal worden beschermd. De overheid, burgers en bedrijven moeten samen de misdaad te lijf, want criminaliteit is een "groeiende zweer'' in de samenleving.

Minister Donner ...politie niet vastpinnen op ophelderingspercentage...

Die oproep doet minister Piet Hein Donner (Justitie) in een toelichting op de nieuwe Justitie-begroting voor het komende jaar.

De groei van de criminaliteit roept grote emoties op bij de burgers. Dat massa's mensen op 15 mei van dit jaar op nieuwkomer LPF hebben gestemd, vooral uit grote onvrede over de veiligheidssituatie in Nederland, kan Donner zich voorstellen. "Het mag niet zo zijn dat je je al onveilig voelt als je een groep jongeren voorbij moet'', weet Donner.

Maar dat burgers alleen hun stem hebben uitgebracht en verder geen actie ondernemen, is voor de voormalig kabinetsinformateur onacceptabel. Dat wil volgens Donner niet zeggen dat overvallen winkeliers of gezinnen waar is ingebroken de dader met geweld moeten inrekenen, zoals onlangs een paar keer gebeurde in ons land. "Dat ging om excessen van geweld. Aan de ene kant mag je blij zijn dat er af en toe mensen zijn die nog lef hebben. Aan de andere kant moeten we heel erg oppassen dat we geen sfeer scheppen dat iedereen een honkbalknuppel of mes achter de hand heeft. Want daders houden daar dan de volgende keer rekening mee, waardoor er een geweldsspiraal ontstaat.''

Donner gelooft veel meer in preventief optreden van mensen. "De burger moet niet denken dat hij via zijn stembusgedrag heeft gezegd: 'ik ben het zat' en nu achterover kan gaan zitten. Een aantal projecten vergt toch echt de betrokkenheid van bijvoorbeeld ouders'', zegt Donner, die wijst op het succesvolle Marokkaanse buurtvaders-project in Amsterdam waardoor veel meer allochtone jongeren op het rechte pad blijven. "De overheid moet de verloedering in buurten tegengaan, maar van burgers mag worden verwacht dat zij ook hun steentje bijdragen aan het op orde houden van hun buurt.''

De overheid wil op haar beurt zorgen voor flink meer gevangeniscellen en meer politieagenten op de straat. In de strijd tegen het enorme celtekort overweegt Donner twee 'kleine' criminelen op één cel te plaatsen en de oude gevangenis in Veenhuizen weer in gebruik te nemen. Met zijn eigen partij, het CDA, is de bewindsman het eens dat buitenlandse drugskoeriers eigenlijk in hun land van herkomst hun straf moeten uitzitten, zodat zij geen Nederlandse cellen bezet houden. Verder wil Donner onderzoeken of hij elektronisch huisarrest vaker kan inzetten bij veroordeelden.

Tegelijkertijd wil de minister van Justitie een aantal nieuwe wegen inslaan. "In het verleden hebben we te vaak meer politie neergezet met de gedachte dat je er dan bent. We zitten nu echter op een punt dat je moet denken aan andere maatregelen. Het gaat er niet meer om hoe lang iemand straf krijgt, maar het gaat om de vraag: hoe lang moet ik u opsluiten voordat uw gedrag is veranderd?'', aldus Donner, die zich vooral op de enorme groep draaideurcriminelen en de jonge crimineeltjes wil gaan richten.

Als het gaat om de groep veelplegers, die vaak drugsverslaafd zijn, denkt de minister aan het uitbreiden van de mogelijkheden om hen op te sluiten en verplicht af te laten kicken. Bij de bestrijding van de jeugdcriminaliteit moeten de ogen veel meer worden gericht op de speciale heropvoedingsscholen, zoals de Glen Mill School, dan op de 'gewone' jeugdgevangenissen. "Probleem is wel dat de tijd die iemand op een dergelijke heropvoedingsschool doorbrengt vaak langer is dan de straf die hij opgelegd heeft gekregen. Daar moeten we nog een oplossing voor bedenken.''

Voor Donner is het duidelijk dat ook scholen een taak hebben bij het voorkomen van jeugdcriminaliteit. "Als er sprake is van spijbelgedrag moet er eerder worden ingegrepen. Voor de een is spijbelen een soort balorigheid, maar voor anderen kan het een sein zijn dat er echt iets fundamenteel mis is'', aldus Donner.

Door een meerderheid in de Tweede Kamer wordt veelvuldig geroepen dat ook de straffen voor een groot aantal delicten flink omhoog moeten. De strafverhogingen die voorganger Korthals heeft aangekondigd voor een aantal ernstige delicten, zoals dood door schuld en mensensmokkel, gaat Donner invoeren. Maar de bewindsman maakt voorlopig een pas op de plaats als het gaat om nieuwe verhogingen. "We moeten oppassen dat de strafrechtketen niet vastloopt. We zien nu al dat rechters zwaarder straffen en dat het celtekort oploopt. Ik wil dus dat de Kamer eerst aangeeft wat haar beweegredenen zijn om de straffen verder te verhogen. Het heeft niet mijn eerste prioriteit'', aldus Donner.

Voor het invoeren van een spreekrecht voor slachtoffers in strafzaken, zoals de LPF en D66 graag willen, is de minister niet direct te porren. "Het is volstrekt te billijken dat die behoefte er is, maar we hebben nu al grote problemen met de lengte van strafprocessen'', vindt Donner.

De CDA-minister is er zich heel erg van bewust dat hij aan het eind van de rit wordt afgerekend op de mate waarin de criminaliteit onder zijn leiding is teruggedrongen. Toch wil hij zich niet nu al vastleggen op een concreet doel, zoals zijn collega-minister Bomhoff (Volksgezondheid) die binnen twee jaar de wachtlijsten wil hebben opgelost. "Ik ga me niet vastpinnen op een ophelderingspercentage van misdrijven, dat we op een bepaald moment moeten hebben bereikt. Het gaat er om dat we zien te voorkomen dat burgers worden beroofd en als dat toch gebeurt, moeten we de dader opsporen'', aldus Donner. Zijn voorganger Korthals streefde er naar om gemiddeld 25% van de misdrijven opgelost te hebben over een aantal jaren. "Als ik dat zeg, dan krijg je onmiddellijk bij de politie het gedrag dat men probeert dat doel te halen en dat er vervolgens niets meer wordt gedaan. Ik wil liever op alle terreinen van Justitie verbeteringen bereiken.''

Terug naar Begroting 2003