door Kees Lunshof

Het kabinet heeft in de stukken voor Prinsjesdag zijn motto van helderheid en draagkracht inhoud gegeven. In de kern gaat het om door de zure appel heen bijten nu de economie, mede door te hoge loonstijgingen de afgelopen jaren, beperkt groeit. Daardoor dreigde de begroting weer totaal in het ongerede te raken, stijgt de werkloosheid en neemt ieders koopkracht af.

In het beleid geeft de ministersploeg prioriteit aan het op orde krijgen van de begroting op langere termijn zodat er zicht blijft op een overschot aan het einde van de kabinetsperiode en de staatsschuld daalt om later de vergrijzingskosten te kunnen betalen. Ook voor andere prioriteiten als zorg, onderwijs en veiligheid is extra geld.

Het kabinet is beperkt bezweken voor de verleiding het tekort iets op te laten lopen om wat aan werkgelegenheid en koopkracht te doen. Dat tekort komt uit op 0,5% van het nationaal inkomen. Nul was de bedoeling. Een iets grotere, tijdelijke impuls kan economisch ook. Maar waar dan te stoppen? De linkse oppositie en veel maatschappelijke groepen, de vakbeweging voorop, vragen altijd meer dan de ruimte die het kabinet biedt.

Ook om politieke reden stopt het kabinet bij 0,5%. Het wil om zijn gezag te vestigen niet te toegefelijk lijken. Daarom ergeren ministers als Balkenende en Hoogervorst zich aan Heinsbroek die de teugels wil laten vieren, zich keert tegen het beleid dat hij door te blijven zitten ondersteunt en tegenstanders van het kabinet alle kansen geeft de boel uit elkaar te spelen.

Voor herstel van de werkgelegenheid doet het kabinet een krachtig beroep op de vakbeweging tot loonmatiging. Daar is de laatste jaren niets van terechtgekomen, wat ons land in verhouding tot de omliggende landen duurder heeft gemaakt. De vakbeweging wil een hoge prijs voor een loonakkoord. Meer dan €500 miljoen die een koopkrachtdaling niet voorkomt, heeft het kabinet niet.

De vakbeweging kan niet doen alsof hoge loonstijgingen niet ter zake zijn. Dan maakt zij zich medeverantwoordelijk voor de stijging van de werkloosheid, voor een lagere economische groei en daarmee voor de begrotingstekorten.

Wat de koopkracht betreft kan volgens het kabinet iedereen een stootje hebben. Vooral in 2001 is die door hoge loonstijgingen èn lastenverlichting fors gestegen, rond de 5%. Dat haalt het kabinet nu deels terug. Overigens is de koopkrachtdaling ook het gevolg van hogere premies voor de ziektekosten en de pensioenen waarover het kabinet niet gaat.

De ministers, de blijmoedige Balkenende voorop, moeten nu al het gezag dat zij hebben, inzetten om de burgers en maatschappelijke groepen te overtuigen. De harde teksten in de troonrede over de maatschappelijke onvrede, herstel van normen, de noodzakelijke integratie van minderheden, de harde aanpak van de criminaliteit en de sombere financiële boodschap horen daarbij.

Maar ministers moeten geen dingen roepen die tegen dat beleid indruisen. Dat holt hun gezag uit. Zeker als dat er toe leidt dat de premier de betrokken bewindsman publiekelijk moet uitfoeteren waarop die weer het hoofd moet buigen zoals nu weer met De Boer. De sorry-democratie onder paars, wordt dan een "bijten in het stof"-democratie. Dat houdt geen kabinet lang vol.

Vooral veel nieuwbakken LPF-ministers hebben er, niet gehinderd door veel ervaring, last van aan de weg te timmeren om aandacht te krijgen en hun achterban te plezieren. Zolang zij over hun eigen terrein iets roepen waarover niets is besloten is dat goed voor de duidelijkheid en jaagt dat het debat aan. Maar als eenmaal een besluit is gevallen, is dat einde interne discussie.

Het gaat deze week om het kabinet, maar ook om de coalitiefracties. Zij moeten laten zien hoe ze dat beleid steunen. Veel ruimte voor leuke dingen is er niet. Ze kunnen her en der wat verschuiven. Dualisme en meer vrijheid voor het parlement hebben hun grenzen.

Van het CDA heeft het kabinet weinig te duchten. De nieuwe fractievoorzitter Maxime Verhagen moet zijn politiek leider Balkenende steunen. Bij de VVD, waarvan de laatste tijd opvallend weinig is gehoord, neemt Zalm een wat vrijere opstelling in, vooral tegenover CDA-premier Balkenende. Hij is daarbij wat rancuneus wat de persoonlijke verhoudingen niet bevordert.

De grootste nieuwigheid is de nieuwe voorman van de LPF, Harry Wijnschenk, en zijn opstelling tegenover het beleid. Hij is een onbeschreven blad. Voor de stabiliteit van de coalitie is diens houding cruciaal. Neemt ook hij, zoals sommige LPF-ministers, doelbewust afstand van het kabinetsbeleid om aan de bak te komen, dan is de coalitie geen lang leven beschoren.

Bij de oppositie staat voor Jeltje van Nieuwenhoven veel op het spel. Houdt ze het kabinet aardig onder schot, dan stelt ze zich zeker kandidaat voor het PvdA-leiderschap, en heeft ze grote kans dat te winnen. Niet leuk voor Wouter Bos. Maar die kan bij nieuwe verkiezingen nog een gooi doen naar het lijsttrekkerschap.

Het worden al met al roerige weken en maanden in politiek Den Haag nu velen bezig zijn hun plaats te veroveren, en die van defensieminister Korthals bungelt door de bouwenquête en het mogelijk verkeerd inlichten van de Kamer. Daarover moet snel een besluit vallen. Op Defensie moet veel gebeuren en er hangt een oorlog in de lucht. Maar ook buiten de politiek is het onrustig. Nederland moet er aan wennen dat het geld niet langer uit de hemel komt vallen en dat stappen terug moeten worden gezet om erger te voorkomen.

Terug naar Begroting 2003