door KEES LUNSHOF

De politieke partijen hadden zich een aangenamere start van het politiek belangrijke seizoen gedacht. De aftrap voor twee belangrijke verkiezingen volgend jaar Prinsjesdag en het Kamerdebat over het voorgenomen beleid wordt geheel overschaduwd door de dramatische gebeurtenissen in de VS en de komende antwoorden daarop.

Bij de enormiteit van de gebeurtenissen daar vallen de traditionele politieke problemen en scheidslijnen hier volledig weg. Het kabinet is dat kennelijk ontgaan. Het schreef een nieuw begin voor de troonrede, sleutelde wat aan het einde maar liet de rest gewoon staan. Oeverloos lang moest het staatshoofd, met dank aan premier Kok, een catalogus aan Nederlandse problemen doorploeteren, terwijl de wereld de adem inhoudt. Het kabinet wil, zo viel onder meer te horen, de "overwegen veiliger maken". Te gênant voor woorden. De troonrede had moeten worden herschreven.

Niet zo het kabinet. Dat wilde wel eens zijn nieuwe beleidsfilosofie uitleggen, dat van de vier R's: de taak van de overheid is richting aangeven, ruimte bieden, resultaten verlangen en rekenschap afleggen. Het is maar dat u weet dat uw kabinet over u waakt! Intussen staat wel de wereld in brand. Maar dat terzijde!

De voorspellende waarde van de begroting 2002 is gering. Het daarin neergelegde beleid is door de omstandigheden onaf. Het is vrij zinloos daarover uitgebreid in het parlement te praten zolang onduidelijk is hoe diep de economische terugval is. De komende tijd moet worden bekeken welke extra inspanningen nodig zijn om een grote economische teruggang te voorkomen.

De begroting was in het voorjaar moeizaam tot stand gekomen. De ministers Borst en Hermans wilden miljarden extra en dreigden anders op te stappen. Zalm hield vast aan zijn Zalmnorm: geld voor extra uitgaven moest binnen het totaal van de uitgaven worden gevonden. Belastingmeevallers mochten daarvoor niet worden gebruikt. Met kunst- en vliegwerk lukte het Zalm beide wensen op één lijn te brengen. Er zijn dankzij meevallende sociale uitgaven, meevallende rentebetalingen en verschuivingen nu miljarden extra voor zorg, onderwijs en criminaliteitsbestrijding.

Zalm hield terecht stringent vast aan zijn norm. Al voor de ramp van vorige week bleek dat de belastingmeevallers helemaal niet meer binnenstroomden zoals Melkert (PvdA) en De Graaf (D66) in het voorjaar dachten. Was hij hun toen tegemoetgekomen, dan was dat ten koste gegaan van het begrotingsoverschot dat minimaal nodig is om de staatsschuld te verminderen en later de vergrijzing te kunnen betalen.

De miljoenennota, waarvoor de PvdA'er Kok medeverantwoordelijk is, is een lofzang op de Zalmnorm en de handhaving ervan, terwijl Koks opvolger Melkert daarvan af wil. Zalm ging wel ver door zich te vergelijken met de Griekse oorlogsheld Odysseus. Die bond zich vast aan de mast van zijn schip om koers te houden en zich niet te laten verleiden door de Sirenen, lees Melkert, De Graaf en anderen die de Zalmnorm wel willen laten lopen, terwijl die juist voor een budgetdiscipline zorgt.

Er is verder 1,3 miljard euro (ƒ2,9 miljard) voor lastenverlichting uitgetrokken. Maar Zalm blijft wel zitten op de gigantische reserves in de sociale fondsen door te hoge wao- en ww-premies, ruim 10 miljard euro (22 miljard gulden). Vorig jaar maakte hij de fout door in de presentatie van de miljoenennota 2001 dat geld af te trekken van de staatsschuld, die daardoor fors daalde. Zalm liep pronkend rond, maar met andermans veren.

Want het is zijn geld niet. Het is van de premiebetalers naar wie de te veel betaalde premies terug moeten. Zalms argumenten om dat geld op te potten, kloppen niet. Het rijk, zo zeggen hij en Kok, vult de tekorten van de ziekenfondsen aan waar tegenover overschotten in andere fondsen staan, dus niets aan de hand. Haagse prietpraat! Om inkomenspolitieke redenen is in 1994 besloten de zorgkosten deels door alle belastingbetalers te laten betalen. Vervolgens straft Zalm die belastingplichtigen nu daarvoor met te hoge premies wao en ww! Hoe verzin je die onzin bij elkaar!

Zalm heeft recht op een brede bewondering. Maar op dit punt vernachelt hij de boel. Er is geen ander woord voor. De oppotting is wat Wiegel vroeger noemde gelegaliseerde diefstal van Zalm om zijn gezicht te redden. Het is strijdig met de leer van Bolkestein die zegt dat werknemerspremies kostendekkend moeten zijn. Het is een stiekeme nivelleringsoperatie waar de PvdA de VVD ongetwijfeld dankbaar voor is.

Zalm weet dondersgoed dat dat geld terug moet. Hij laat dat aan een nieuw kabinet. Maar het geld is nu al nodig als stimulans voor de economie die dreigt weg te glijden in een recessie. Een extra lastenverlichting verlaagt ook de loonkosten, waarvan het kabinet zelf zegt dat die de laatste jaren te veel zijn gestegen.

Het is niet het enige punt van kritiek. Het kabinet had de wao beter moeten aanpakken, doet te weinig om de anderhalf miljoen mensen die kunnen werken aan werk te helpen en had meer moeten doen om de arbeidsproductiviteit en de bouwproductie te verhogen.

Intussen is het spijtig voor de lijsttrekkers dat zij vandaag en morgen nog niet kunnen beginnen met de verkiezingsstrijd. Dat komt later wel. Terrorismebestrijding gaat even voor.

Terug naar Begroting 2002