Publicatiedatum: 19-03-2001

WERKEN AAN VALKUILEN

"Waarom heb je een psycholoog nodig?" vraag ik een patiënte bij de eerste kennismaking en zij antwoordt: "Ik wil aan het werk met mijn valkuilen." Ik schiet in de lach en informeer naar het bedrijf waar zij voor werkt. "Hoe weet u dat ik in het bedrijfsleven zit?" "Simpel", zeg ik, "gewone mensen hebben een probleem, chauffeurs hebben blinde vlekken en managers grossieren in valkuilen; dat klinkt niet zo 'soft'." Voor de lezers onder u die de moderne ontwikkelingen maar met moeite kunnen bijhouden: een valkuil staat tegenwoordig voor de schaduwkant van een positieve eigenschap. Bent u nog niets wijzer geworden? Dan bent u wellicht zo conservatief dat uw valkuil is dat u weinig flexibel bent tegenover mensen die modekreten slaken. En tot die groep behoor ik ook. Want, als iemand weer een valkuil ontdekt, dan lig ik liever in een ouderwetse deuk.

Valkuilen zijn volgens mij namelijk gaten die je graaft om een ongewenst dier in te vangen. En als het dan toch een mens moet zijn die je wilt strikken, dan graaf je dat gat voor een ander en niet voor jezelf. Maar misschien is de achterliggende gedachte wel: 'wie een kuil graaft voor een ander, valt er zelf in'. Hoe dan ook, het vlakke Nederland krijgt steeds meer valkuilen, dus is het onderweg oppassen geblazen. Voordat je er erg in hebt, zit je tegenover iemand die net op valkuilen-cursus is geweest en er plezier in schept om je eerst zachtaardig over de bol te aaien om je vervolgens weer hardhandig onderuit te halen. Zo hoort Alie tijdens een functioneringsgesprek dat zij zich wel profileert als een medewerkster met groot verantwoordelijkheidsbesef, maar weinig werk uit handen durft te geven. "Jouw valkuil", zegt de baas, "is dat je niet kunt delegeren." De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de uitvinder van de valkuil een psychologisch product heeft bedacht die als 'universele waarheid' altijd te verkopen is. Immers, de kracht van iemands persoonlijkheid legt tegelijkertijd zijn zwakte bloot. Geboren leiders zijn slechte onderdanen, optimistische mensen beloven vaak meer dan ze waar kunnen maken en topsporters kunnen slecht tegen hun verlies. En het omgekeerde is ook waar: chaotisch denkenden zijn creatief, overbezorgde ouders zijn oplettend en verslaafden durven zich afhankelijk op te stellen.

Het is vandaag de dag dus niet meer genoeg om ergens goed in te zijn. Nee, alle schaduwen die de zon werpt, moeten ook uitgewist worden. Wie het woord durft te nemen, moet zijn mond leren houden; wie vriendelijk van nature is, moet zijn boosheid leren uiten en wie zich als brave burger gedraagt, heeft als valkuil dat hij geen revolutionaire gedachten toelaat. En zo kan iedereen op zoek gaan naar de perfecte persoonlijkheid. En wie dat nastreeft, heeft als valkuil dat hij zich God waant.

© 1996-2002 Dagblad De Telegraaf en Jeffrey Wijnberg
Alle rechten voorbehouden