Publicatiedatum: 28-02-2000

Nooit te verwerken

"Wat is het ergste dat je kan overkomen?" vragen psychologen dikwijls aan hun patiënten als zij hun angsten blootleggen; om vervolgens het voorgebakken antwoord te geven: "Als je de angst gewoon onder ogen ziet dan weet je dat de wereld niet vergaat." Die vlieger gaat niet op als ik denk aan de moeder uit Groesbeek. Haar noodlot is mijn ergste nachtmerrie: je eigen kinderen levend zien verbranden terwijl je het zelf overleeft. Zoals tegenwoordig gebruikelijk staat onmiddellijk na de ramp een groep hulpverleners klaar om psychologische bijstand te verlenen aan familie en buurtbewoners. Als deze trend doorzet dan staan tijdens het EK 2000 de traumateams beteuterde toeschouwers buiten op te wachten na een verloren wedstrijd van het Nederlands elftal. Een gul gebaar. Maar, één die eerder zorgt voor werkverschaffing van mijn collega's dan dat het iets bijdraagt aan het geestelijk welzijn van de verliezers.

Te pas en te onpas worden slachtoffers aangeraden om hun leed te verwerken en daarmee worden ze onder druk gezet om, liefst zo snel mogelijk, tot de orde van de dag over te gaan. Maar wat is verwerken nu eigenlijk? In het woord 'verwerken' ligt op zijn minst de betekenis besloten van 'afronden'. Dat kan misschien wel als je, zoals Adri van der Poel, een geslaagde fietscarrière achter de rug hebt. Maar niet als je, zoals Hanneke Pfeiffer-Tyssen je kinderen op slag verliest. Haar (emotioneel) leven is voorgoed getekend. Het verleden begraven is ook een stuk gemakkelijker als er iets moois voor in de plaats komt. Maar mensen die een dierbaar iets of iemand kwijt zijn, hebben dat perspectief (nog) niet. Vrouwen met een abortus achter de rug voelen zich terecht onbegrepen als de omgeving zegt: "Je kunt toch altijd weer zwanger worden?" En mannen, die door reorganisatie hun baan verliezen, zijn terecht boos als vrienden of familie het cliché prevelen: "Zie het maar als een uitdaging." Op termijn kan een volgende zwangerschap of baan wellicht het verlies compenseren, maar dan nog blijft het oorspronkelijk verdriet vaak aanwezig. En wat is daar zo verkeerd aan? Het koesteren van gevoelens houdt tenminste nog iets in leven van wat je nooit meer terugziet. Maar, van iedereen die zijn leed moet verwerken, wordt juist verwacht dat zij emoties van pijn, schuld en machteloosheid in de prullenbak gooien en hun vizier weer richten op de toekomst. Zo krijgt 'het verwerken' ook de lading mee van 'vergeten'; waarom dit onmogelijk is, behoeft geen betoog.

Vaker dan men zou verwachten, lukt het veel getraumatiseerde mensen zoals Hanneke toch weer een nieuw elan te vinden in hun leven. Sterker nog, uit psychologisch onderzoek blijkt elke keer weer dat juist mensen die veel tegenslag hebben gehad een ongekende veerkracht ontwikkelen. Maar gelukkig staat of valt persoonlijke kracht niet bij het kunnen verwerken van onbeschrijflijke ellende. Sommige trauma's zijn niet te verwerken; daar zijn ze te traumatisch voor.

© 1996-2002 Dagblad De Telegraaf en Jeffrey Wijnberg
Alle rechten voorbehouden