Publicatiedatum: 17-01-2000

Ieder voor zich

Ergerlijk vind ik het hoe gemakkelijk zovelen elkaar nazeggen dat onze maatschappelijke misstanden toe te schrijven zijn aan het individualisme. Mensen zijn zelfzuchtig, harteloos en onverschillig, zo beweert zelfs onze eigen vorstin. Iedereen spuugt zijn kauwgom uit op straat en scheiden van je partner is net zo gewoon geworden als het aanschaffen van een nieuwe garderobe. De buren zie je alleen als je je huissleutel kwijt bent en wie zeurt, wordt naar de psycholoog gestuurd. Daar komt de patiënt in individuele therapie en wordt hem geleerd om alleen van zichzelf te houden. Nog even en Nederland is zo geïndividualiseerd dat alleen ex-communisten nog vaag weten wat het woord 'solidariteit' betekent.

Dat is het schrikbeeld dat ons dagelijks wordt voorgehouden. Maar de werkelijkheid is heel wat vrolijker.

Door de toenemende welvaart is meer vrijheid ontstaan. En dat betekent bijvoorbeeld dat mensen niet meer om economische redenen in een slecht huwelijk gevangen hoeven te blijven. Was het nog geen 50 jaar geleden een kwestie van 'overleven', nu kunnen mensen de tijd nemen om na te denken over de kwaliteit van hun bestaan. Het individualisme is geen vloekwoord, maar een verworvenheid. En dat blijkt nog het beste uit de mondigheid van de jeugd. De dochter van goede kennissen van ons, Anne, is net 14 jaar geworden. Zij kan moeiteloos een lang gesprek voeren met volwassenen over 'seks', 'godsdienst' of 'tafelmanieren'. En toen ik onlangs een afspraak om poffertjes te eten in de stad met haar vergeten was, belde ze me op en zei: "Zeg, Wijnberg, ik weet wel dat je het druk hebt, maar dat is nog geen excuus om mij te verwaarlozen. Wat ga je doen om je fout te herstellen?" Dertig jaar geleden had ik als kind zulke vrijmoedige taal niet durven gebruiken. Ik had niet eens de woordenschat. Ook haar broertje Stephan weet van wanten. Die vraagt rustig een gesprek aan bij de directeur van zijn school als een leraar weigert uit te leggen hoe hij een proefwerk heeft beoordeeld.

Natuurlijk zijn er kinderen en volwassenen die met de hedendaagse vrijheid geen raad weten en uit eigen onmacht onschuldige burgers te lijf gaan. Terecht spaart de samenleving geld noch moeite om deze uitwassen terug te dringen. Maar dat is geen reden de klok terug te draaien naar de tijd waarin het individu ondergeschikt was aan de gemeenschap. Wie daarvoor pleit, wil het kind met het badwater weggooien. Individualisme betekent namelijk ook het gezond houden van de eigen geest, desnoods met behulp van een sociaal bewuste psycholoog. Wie daarvoor zorgt kan de ander waarlijk toelachen. En als we elkaar in al onze onvolkomenheid kunnen toelachen, dan is er toch verbondenheid: ieder voor zich en toch samen.

© 1996-2002 Dagblad De Telegraaf en Jeffrey Wijnberg
Alle rechten voorbehouden