 |
In het Belgische Damme wordt
hij
|
 |
|
|
door Nico van der Zwet Slotenmaker
DAMME - Dat Tijl Uilenspiegel een fratsenmaker is geweest mag als bekend worden verondersteld. Maar wat de biografen voor grappen met hem hebben uitgehaald, dat slaat alles. Als een soort Haarlemmerolie is de bengel gebruikt en misbruikt voor allerhande doeleinden.
Bij de Russische revolutie werd hij tevoorschijn getoverd als de ware proletariër die in zijn strijd tegen het kapitaal sterke staaltjes liet zien en de nazi's zagen in hem de ideale verpersoonlijking van een burger die misschien wel eens een potje te veel brak, maar toch zeker rondborstig in het Derde Rijk thuishoorde.
Arme Tijl, het zal je allemaal maar gebeuren in een leven. Dat nochtans nooit geleefd is, want Uilenspiegel is ontsproten aan de pen van Hermann Bote, stadsschrijver uit Braunschweig, die de schelmenstreken van zijn held op papier zette. Of held, anti-held eigenlijk, want Bote was een fatsoensrakker die zijn lezers wilde inprenten hoe het niet te doen.
Bedenkelijk
Niet zoals Tijl Uilenspiegel dus die hij afschilderde als een mannetje
met een uiterst bedenkelijke reputatie. Eentje die je niet graag in de
familie zou willen hebben. Een brutale schurk die de regels van de in
die tijd opkomende burgerij met voeten trad.
De Frans-Vlaamse romanschrijver Charles de Coster tekende in 1867 echter een totaal andere Uilenspiegel. De scherpe kanten van de duivelse schalk werden afgevlakt tot grollen van een guitige grappenmaker. Met een optimale vaderlandsliefde bovendien. Tijl verscheen dan ook in de strijd tegen de Spaanse koning Filips II in het voorste gelid van de Nederlandse opstand en zo zag de lezer hem natuurlijk veel liever.
Het werk van De Coster werd tot diep in de negentiende eeuw herdrukt en nog worden er jaarlijks drieduizend exemplaren van verkocht. Tijl werd een held, verzetsstrijder, hoofdpersonage van kinder- en jeugdverhalen, filmheld, hoofdrolspeler in theaterstukken, oratoria en liederen. Zelfs een van de Straussen wijdde een werk aan hem.
Avonturen
Vooral in het Belgische Damme wordt Tijl nog dagelijks geëerd, want De Coster liet Tijl Uilenspiegel hier geboren worden en zijn avonturen beleven rond de stad die vroeger enige tijd de evenknie van Brugge leek te worden waar het nog geen tien kilometer vandaan ligt.
Geveltjes
met namen die herinneren aan Tijl.
Het is in Damme moeilijk vol te houden dat Tijl Uilenspiegel nooit heeft bestaan. Veel herbergen dragen namen die aan zijn schavuitenstreken herinneren en er is natuurlijk een museum dat aan hem is gewijd, al zou ik dat liever een narren expositie in het algemeen willen noemen, want lieden die niet hebben bestaan laten nu eenmaal weinig achter. Genoeg echter om toch in hem te blijven geloven en zo hoort het ook. Een Londense gids die onder andere Sherlock Holmes-wandelingen leidde, heeft mij eens verteld dat hij er nooit meer bij zei dat de vermaarde speurder nooit heeft bestaan. Zijn voornamelijk Amerikaanse clientèle wilde veel liever in de waan blijven dat het hele verhaal waar was en wie was hij dan om het te verpesten.
|
|
Damme is naast Tijl Uilenspiegel-stad ook een soort culinair uitgaansgebied voor toeristen uit Brugge geworden. Er zijn massa's restaurants en pannenkoekhuizen waar uiteraard het Uilenspiegel-menu op de kaart staat zonder dat het trouwens veel bijzonders vermeldt of het zou het Uilenspiegel-bier moeten zijn dat ik voorzichtigheidshalve maar vermijd. De Belgische brouwers willen nu eenmaal wel eens meer kracht in hun drankjes mengen dan wij polderlanders gewend zijn en dat kan verkeerd aflopen.
De
'Lamme Goedzak' vaart in het toeristenseizoen met grote regelmaat tussen
Damme en Brugge.
Hoewel er een prima busdienst is tussen Brugge en Damme en de touringcars het uiteraard vanzelf wel kunnen vinden, is er in de zomer nu ook een bootverbinding tussen beide plaatsen. Met de 'Lamme Goedzak', zijnde de eeuwige kornuit van Tijl die altijd op voedsel uit was. Op de romp van het schip is hij dan ook afgebeeld als een echte smulpaap. Tros druiven op zijn hoed, een pollepel achter het oor, een ketting in de vorm van een string worstjes, bezig een omvangrijk stuk vlees af te snijden en op de tafel voor hem nog een aantal andere gerechten om het hem aan niets te laten ontbreken.
Beeld
Een andere grote zoon van Damme is Jacob van Maerlant, een van de oudste Vlaamse schrijvers. Zijn standbeeld staat voor het 15de-eeuwse stadhuis en het kunstwerk moet nodig eens afgestoft worden. Van Maerlant heeft geheel ongewild ook nog een rol gespeeld in het hele Tijl Uilenspiegel-verhaal. In de zeventiende eeuw werden er bedevaarten naar Damme gehouden om het graf te bezoeken van een zekere Uilenspiegel.
Een echte en dus geen familie van Tijl, alhoewel Charles de Coster het waarschijnlijk anders zag. Die pelgrimstochten liepen echter dermate uit de hand dat men er schande van sprak en de pastoor uit pure woede de grafsteen aan puin sloeg. Het bleek echter de tombe van de heer Van Maerlant te zijn en als het goed is liggen de scherven nog steeds op het kerkhof van Sluis in Zeeuws-Vlaanderen. Dat is net om de hoek trouwens.
Maar voorlopig is er in Damme zelf nog genoeg te zien. De Onze-Lieve-Vrouwekerk bijvoorbeeld die uit 1225 dateert en onaf lijkt, omdat men in 1725 de bouwvallige torenspits heeft verwijderd. Je treft veel 'onthoofde' godshuizen. Vaak ook omdat het geld voor verdere bouw ontbrak.
Bellen
Bij het oude Sint-Janshospitaal uit 1249 moet je eerst aanbellen om een prachtige collectie schilderijen, meubels, aardewerk en grafplaten te zien. Het hospitaal voorzag in eigen onderhoud, omdat het belasting op de wijnimport mocht heffen. Damme lag destijds nog aan het water. De broeder-vergierder was vaak aan de haven te vinden waar hij met de vergierroede de hoeveelheid wijn per vat mat.
|
|
|
Monument
Het Uilenspiegel-monument aan het kanaal naar Brugge heb ik voor het
laatst bewaard. Een beeldengroep van Jef Claerhout, in 1979 opgericht
naar aanleiding van de honderdste sterfdag van Charles de Coster. Tijl
staat er met zijn uilen en zijn spiegels. Hij lachte al als hij erin keek.
Gepast, al moet ik bekennen dat mij bij mijn dagelijkse scheerbeurt steeds
minder vrolijke dingen voor de geest komen.
EIGEN FOTO'S
Publicatiedatum = 17 juni 2000
