AMSTERDAM - Dominee, schrijver en officieus hofpredikant Nico ter Linden (66) is niet verbaasd dat de dood van beroemdheden als prinses Diana, koning Boudewijn, Pim Fortuyn en nu prins Claus veel aandacht krijgen, veel emotie oproepen en met veel nieuwe rituelen gepaard gaan.

De nieuwe uitingen van rouwverwerking zijn volgens dominee Nico ter Linden verklaarbaar: "De kerk heeft slecht geluisterd naar de mensen." <\N\N (Foto: ANP)

"Het onderwerp rouwen zit nog in mijn hoofd", zegt hij. De voormalige voorganger van de Amsterdamse Westerkerk heeft zojuist een opstel voltooid over de dood dat tijdens de Boekenweek verschijnt. Hij zegt: "Prinses Diana was een jonge en prachtige vrouw. Als zo iemand sterft, komt voor iedereen de dood angstig dichtbij. Ook Pim Fortuyn was in de kracht van zijn leven. Het overlijden van prins Claus, al was hij oud en ziek, brengt ons weer de eindigheid van het leven onder ogen."

Eeuwenlang hadden we de kerk als centrale plaats voor rouwverwerking. Nu heeft de kerk als samenbindend element afgedaan en moet de mens op zoek naar eigen rituelen. Ter Linden: "De mensen vinden elkaar nu op plaatsen waar zij samen kunnen rouwen en de overledene de laatste eer kunnen bewijzen. Er worden bloemen meegenomen en waxinelichtjes, het oude lichtsymbool. Er wordt geapplaudisseerd als de rouwstoet voorbij komt. Het is net alsof de mensen daarmee zeggen: bravo, je hebt goed geleefd. Het zijn strovuren, gevoelens die zich met hevigheid aandienen maar meestal niet lang duren. Dat kan ook niet anders, want het leven herneemt weer zijn loop."

Hij is het niet eens met columnist Jan Blokker die deze week in de Volkskrant stelde dat de nieuwe rouwrituelen een (ongemeende) hype zijn. Ter Linden: "Ik denk dat het verdriet wel degelijk gemeend is. In feite zijn de mensen bezig met hun eigen dood en met hun eigen verdriet over het leed van dierbaren waar ze nauwelijks bij hebben stilgestaan. Ieder sterfgeval in jouw nabijheid - en de prins is ook van ons - berooft de mens van een illusie. We denken opeens: we zijn kwetsbaar. Daarom werd het graf van Pim Fortuyn ook zoveel bezocht. De mensen treurden over een in hun ogen veelbelovend politicus, maar waarschijnlijk treurden zij nog meer om de dood van dierbaren uit hun eigen leven en om hun eigen eenzaamheid en eindigheid. Van deze uitingen van verdriet knapt een mens op. Daarentegen maakt onverwerkt verdriet ons ziek en wie niet goed begraven is, gaat spoken."

Nico ter Linden en zijn drie jaar oudere broer Carel worden beschouwd als de officieuze predikanten van het Koninklijk Huis. Carel deed het huwelijk van Willem-Alexander en Máxima en zal komende dinsdag met Huib Oosterhuis voorgaan als prins Claus in Delft wordt bijgezet. Nico was een van de voorgangers bij het huwelijk van Maurits en Marilène in Apeldoorn en leidde de dienst ter gelegenheid van de 60e verjaardag van koningin Beatrix in de Westerkerk.

De dood komt volgens Nico ter Linden extra hard aan omdat we geneigd zijn de dood te verdringen. "Eeuwenlang kwamen we de dood bijna dagelijks tegen. Kindersterfte, door armoede, besmettelijke ziektes en oorlogen. Je moest je er voortdurend op voorbereiden. Bijna alle mensen gingen naar de kerk en daar werd altijd over dood en leven gesproken. Tegenwoordig worden kerken slecht bezocht. Het kan een generatie duren voordat iemand direct met de dood wordt geconfronteerd. Sterven is voor heel oude mensen. De dood hebben wij verbannen naar verpleegtehuizen en ziekenhuizen. Het sterven wordt gedelegeerd aan instituten ver weg van ons bed. In feite ontkennen wij massaal de dood. Je kunt ook niet steevast aan de dood denken, je moet ook plezier maken, maar het sterven almaar verdringen, getuigt evenmin van wijsheid en innerlijke kracht. Daarom is het goed af en toe over het einde te mijmeren. Sterven is immers de laatste taak die we verrichten alvorens we de geest geven."

Een zorgvuldige begrafenis kan veel betekenen. Ter Linden: "U kunt er van uitgaan dat de koninklijke familie gelukkig is met de blijken van medeleven. Zoiets is van groot belang voor het verwerkingsproces. Bovendien doet het stervenden goed, wanneer zij zien hoe zorgzaam de geliefden afscheid nemen en zullen zorgdragen voor een stijlvolle begrafenis. Soms zie je dat een stervende, zijn eigen begrafenis regisseert. Pim Fortuyn, een narcist, liet een eigen mausoleum bouwen. Zo kunnen we, hoopt hij, ook na zijn dood niet om hem heen. Bij prins Claus ligt dat anders. Dat was een eenvoudige, aardige man die bij zijn leven allang wist dat hij geliefd was. Het is overigens opvallend dat zoveel allochtonen met respect over de prins-gemaal praten. Ze beseffen nu dat de prins ook een allochtoon is en het ooit moeilijk had zich hier een plaats te verwerven."

De dichter Gerrit Komrij vindt het hypocriet dat zoveel mensen de prins het graf in prijzen en 37 jaar geleden hem hevig bekritiseerden. Komrij dichtte in NRC-Handelsblad: 'Tranen zie ik? Valt van dit volk de rouwklacht nog te vertrouwen?'

Ter Linden: "Er waren, betrekkelijk kort na de oorlog, redenen de prins met argwaan te bejegenen. Die argwaan sloeg snel om in grote waardering. Dat heeft niets met huichelarij te maken. Het volk zag snel dat Beatrix niet alleen zichzelf, maar ook ons volk een groot geschenk had gegeven."

De nieuwe uitingen van rouwverwerking kent extreme vormen. Op http://rouwverwerking.pagina.nl zijn tal van websites waar de nagedachtenis aan dierbaren levendig wordt gehouden door nabestaanden. Ter Linden: "Het is allemaal verklaarbaar. De kerk is niet meer de schatkamer van de rituelen en de troost van eeuwen. De mensen zijn in de loop der jaren onzeker geworden wat zij wel en niet moeten geloven. De kerk heeft slecht geluisterd naar hun twijfel en zo onnodig velen van zich vervreemd."

Ter Linden nam die twijfel wel weg. Hij schreef inmiddels vijf veelgeprezen boeken (Het verhaal gaat...) waarin hij op heldere wijze uitlegt dat de bijbel vooral symbolisch moet worden verstaan.

Ter Linden: "Als ik mijn werk als dominee mocht overdoen, zou ik in mijn dorp een stukje schrijven in de plaatselijke krant. Ik zou zeggen: in geval van overlijden, kunt u mij altijd optrommelen. Ik kom dan niet om mijn broodje te verkopen, maar om samen met de nabestaanden iets passends te zoeken voor het afscheid. Als een gebed gewenst is, zal ik dat doen, maar als dit voor de nabestaanden niet werkt, zal ik het achterwege laten."

Welke boodschap zou Nico ter Linden voor prins Claus hebben als niet zijn broer maar hij de afscheidsdienst in Delft had mogen leiden. Hij zegt: "Voor prins Claus zou ik een gedicht kiezen van Bredero die 400 jaar geleden in Amsterdam leefde. Het is een gedicht over een man 'droeve en neerslachtig', van sober gestalt die bidt: 'Heer Gij hebt mij gemaakt en moogt mij weer ontmaken'. Is dat niet mooi? Simpeler en diepzinniger kan het niet worden gezegd."

De dominee peinst een ogenblik, gaat staat en zegt: "Ik moet denken aan professor Mönnich die vaak zei: "Ik begrijp God altijd het best als hij Amsterdams spreekt'."

zoek naar gerelateerde artikelen

vr 11 oktober 2002