door Hans Kuitert BOEDAPEST - Als Hongarije medio 2004 toetreedt tot de EU zullen door geografische en demografische realiteit grote delen van de tien miljoen zielen tellende bevolking daar geen vruchten van plukken. Daar waar het beperkte snelwegennet ten oosten en zuiden van de hoofdstad Boedapest overgaat in slecht onderhouden tweebaanswegen zal het tweederangs-Hongarije blijven steken op het economische niveau dat het naburige Roemenië verhindert nu al lid te worden van de EU.

Zigeuners in Hongarije vieren feest op een bruiloft. Even vergeten ze dat ze worden gediscrimineerd. (Foto: De telegraaf)

Maar ook in het ogenschijnlijk welvarende en nagenoeg op EU-niveau opererende westelijke deel van het land, met Boedapest als absoluut centrum, gaat de EU-buidel aan velen voorbij. Vooral aan al degenen die hun leven lang hebben gewerkt aan de in 1989 in duigen gevallen communistische droom. Met magere pensioentjes, tussen de 50 en 200 euro per maand, mogen zij tot hun dood de nakende Europese welvaart aan zich voorbij zien trekken. Een complete generatie is daarmee domweg afgeschreven. De toetreding is vooral voor de jongere generaties van rond de dertig en jonger een belofte voor de toekomst. De tussengeneratie (40 en 50 jaar) zal waarschijnlijk nooit het welvaartsniveau bereiken van het Westen, maar de generatie van hun kinderen wel. Daar werken de meeste veertigers en vijftigers hard aan, vaak met twee of meer banen in een gezin.

Mits Hongarije op koers blijft en de bevolking, die in meerderheid voor toetreding is omdat zij zich historisch met het Westen verbonden voelt, ook positieve effecten daarvan merkt. ING-woordvoerder Peter Walfish verwoordt de gevaren. "Het huidige toetredingsproces veroorzaakt het Europa van de twee snelheden. Als er niets ten goede verandert voor de gemiddelde burger, dan zullen sterk nationalistische politieke krachten een kans krijgen. Teleurstelling zal leiden tot politieke instabiliteit. Toetreding moet de Hongaren hun gevoel van veiligheid teruggeven, dat is voor hen heel belangrijk." Een sentiment dat vaker wordt gehoord.

Na 40 jaar onder de knoet te hebben gezeten van Moskou moet Brussel nu niet die rol van 'onderdrukker' gaan overnemen. Dat lijkt overdreven, maar zo voelen de Hongaren het. Hun geschiedenis van onderdrukking door degenen die hun land binnenvielen, heeft hun een gevoel van 'underdog' bezorgd. Ze denken dat ze altijd aan het kortste eind trekken. Het verklaart misschien hun karakter, dat getuigt van somberheid en gebrek aan humor. Hongarije behoort tot de landen in Europa met het hoogste percentage zelfmoorden, 36 per 100.000 inwoners.

Oppervlakte 93.030 vierkante km (=2,3 x Nederland)

De Hongaarse regering en het bedrijfsleven hebben overdreven verwachtingen geschapen over de toetreding. Er is economische groei, zij het wat minder dan in de afgelopen jaren. Zoiets kost tijd, maar de gemiddelde Hongaar verwacht wonderen. De westerse consumptiegoederen liggen al in de winkel, alleen de koopkracht ontbreekt nog.

Het best is dat zichtbaar aan het einde van de M3-snelweg, die vanuit Boedapest oostwaarts gaat en abrupt stopt in de poesta. Aan grote steden als Miskolc en Debrecen, die verderop liggen, gaat de buitenlandse investeringsboom voorbij en dus de werkgelegenheid en potentiële verbetering van de levensstandaard. Voorlopig heeft ook de linkse regering van premier Peter Medgyessy geen grootschalige uitbreiding van het snelwegennet voorzien. Waar vierbaanswegen ontbreken, is geen grote industriële activiteit.

De beter gesitueerden wonen in Boedapest of steden langs de snelweg naar het westen, richting Wenen. Degenen die nog in derde-wereldomstandigheden bivakkeren, waar asfalt schaars is, zijn boeren en afgedankte arbeiders die in de communistische tijd werkten in nu gesloten fabrieken. De werkloosheid in dit deel van het land kan lokaal oplopen tot 70 procent. Hier is de animo om tot de EU toe te treden absoluut afwezig.

De Hongaarse zakenwereld, die vooral zetelt in Boedapest, is razend enthousiast. De Hongaarse toetredingsraad van het bedrijfsleven (HEBH) noemde in een recent rapport de economie al goeddeels geïntegreerd in die van de EU. In 2015, zo meldt het rapport, heeft Hongarije op alle fronten de EU ingehaald.

Brussel is best content met de manier waarop de Hongaren hun economische huis op orde hebben gekregen, al is er weinig oog voor de interne opdeling die daarvan het gevolg is. De EU-controleurs en -onderhandelaars drammen over de behandeling van de minderheden, de zigeuners in het bijzonder.

Ondanks problemen steekt Hongarije op dat punt gunstig af bij andere toetreders. Er is bijvoorbeeld een vorm van zelfbestuur voor de minderheden en ze hebben een eigen officiële ombudsman, Jeno Kaltenbach. Die zit de regering voortdurend op de huid. Laatst constateerde hij dat de discriminatie van zigeuners en andere niet-Hongaren verklaard kan worden uit het onderwijs. "De houding van leerkrachten tegenover minderheden en zigeuners in het bijzonder is deplorabel", zei hij. "Slechts zeven procent van de onderwijzers discrimineert niet. Bij 15 procent is zelfs sprake van een ronduit racistische inslag."

Xenofobie is tastbaar in Hongarije, maar de Hongaren zijn meteen op hun teentjes getrapt als hun vreemdelingenhaat en antisemitisme wordt aangewreven. Hongaren die hun heil elders hebben gezocht, erkennen het wel.

De 600.000 zigeuners worden vaak gezien als een probleem. Zij zijn waarschijnlijk de Hongaren die nog het meest verlangen naar 2004. Dan kunnen zij hun heil in het Westen zoeken.

zoek naar gerelateerde artikelen

di 8 oktober 2002