HILVERSUM - Gisteren werd bekend dat de nieuwe LPF-staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, Cees van Leeuwen, eens stevig de stofkam door Hilversum wil halen. Het lijkt niet zonder reden. Bijna nergens wordt het geld van de Nederlandse belastingbetaler zo gemakkelijk uitgegeven als bij de publieke omroepen in Hilversum.

In de strijd om de kijkcijfers wordt met gemak vier of vijf keer het salaris van de minister-president betaald om tv-sterren weg te kopen bij de commerciëlen. En mocht de luisteraar denken dat Radio 1 ook uit één studio komt, dan heeft hij het mis. Onze publieke omroepen hebben acht verschillende peperdure radiostudio's gebouwd om allemaal hun eigen Radio 1-uitzendingen te verzorgen. Vandaag DEEL 1.

Iedere avond, vanaf kwart over zeven, worden de duurste radiominuten van Nederland uitgezonden. Want dan begint op radiozender 747 AM (ja, zo heet-ie echt) het nieuws in het Turks, om 20.00 uur gevolgd door het nieuws in het Marokkaans en om 20.30 uur gevolgd door het nieuws in het Chinees. Eén keer per week is er ook het nieuws voor boeddhisten, ze hebben net zendtijduitbreiding gehad met 45 minuten.

.

Bureau Intomarkt, dat de luisterdichtheden meet, noteert op deze uren een 'luisterdichtheid' van 0,0. Dat wil zeggen dat het aantal luisteraars zó beperkt is, dat het eenvoudigweg niet meer te becijferen is. De score 0,0 wil in ieder geval zeggen: minder dan 5000 luisteraars, maar waarschijnlijk véél minder. En behalve bij een enkele Chinees of Turk die op de middengolf verdwaald is, is de gemiddelde leeftijd van de 747 AM-luisteraar 64 jaar.

In de maanden mei en juni 2002 was het aantal luisteraars van 747 AM van tien tot 49 jaar gemiddeld nul. Althans, Intomart kon geen luisteraars vinden. Wanneer Radio 3 de Porsche van de publieke omroep is, is 747 AM, voorheen Radio 5, de Rolls Royce. Alleen: er rijdt bijna niemand mee. De zender heeft een marktaandeel van 0.9 procent en trekt gemiddeld 20.000 luisteraars. Kosten van 747 AM voor de Nederlandse belastingbetaler in 2001: €23.894.000, waarvan ruim €14 miljoen personeelskosten.

"Het is goedkoper om iedereen een bandje te sturen", is inmiddels een veel gehoorde grap over het peperdure probleemkind 747 AM. De AVRO en de VARA trokken de stekker er al uit, ze hadden er genoeg van om radio te maken voor louter de eigen technici.

.

"747 AM verhoudt zich tot Radio 1 als de bijlage tot een krant. Cultuur in de ruimste betekenis van het woord", zo omschrijven de publieke omroepen 747 AM hun probleemkind zelf. De 'baas' van Radio 1 én 747 AM is zendercoördinator Jan Westerhof. Hoewel hij niet over de centjes zegt te gaan, staat Westerhof wel aan het hoofd van een miljoenenbedrijf. Behalve de bijna €24 miljoen die 747 AM per jaar kost, ging via Radio 1 vorig jaar ruim €38 miljoen de lucht in. De publieke omroepen hebben voor deze twee zenders zo'n 500 mensen op de loonlijst staan, van wie er dik 200 werkzaam zijn voor 747 AM.

Is bijna €24 miljoen niet een beetje duur voor gemiddeld 20.000 luisteraars? "Natuurlijk is het een probleem, de zender wordt slecht beluisterd", geeft Jan Westerhof toe. "Ik maak me ook zorgen over die zender. De middengolf is een bandbreedte die uit de mode raakt. Volgens mij zijn er een heleboel mensen die niet eens weten dat er een middengolf bestaat. Natuurlijk vragen ook wij ons wel af: wat doen we daar? Hebben we wel voldoende publiek? Maar ik heb net nog een rondje gemaakt langs de directies van de publieke omroepen en het overgrote deel vindt dat 747 AM bestaansrecht heeft. De Raad van Bestuur van de publieke omroep vindt dat ook", aldus de zendercoördinator, die er overigens op wijst dat het 'bereik' van 747 AM veel groter is. "Gemiddeld luisteren op elk willekeurig moment van de dag dan wel niet meer dan 20.000 mensen, maar over de hele week gezien horen 950.000 mensen een programma van 747 AM."

Hoewel Westerhof de problemen niet ontkent, plaatst hij wel kanttekeningen bij de meetmethoden van het luisteronderzoek. Zo zou het verdraaid moeilijk zijn om allochtonen te vinden die willen meewerken aan deze peilingen. "Sommige uitzendingen zijn haast onmeetbaar, dat levert die luisterdichtheid op van 0,0." Daarnaast vermoedt hij dat luisteraars die deelnemen aan de peilingen hun formuliertje verkeerd invullen en zich wel eens vergissen tussen 747 AM en Radio 1, omdat 747 AM in de ochtend en avond het Radio 1 Journaal uitzendt.

En, eerlijk is eerlijk, 747 AM kent ook zijn 'succesnummers': zo stemmen 120.000 mensen op zaterdagmorgen tussen 10.00 en 11.00 uur af op 'De Muzikale Fruitmand' (ja, die bestaat nog!) en luisteren 65.000 mensen naar 'Meer dan 1 lied alleen'. Ook weten 65.000 luisteraars elke werkdag 'Dolce Vita' en 'Plein Publiek' te vinden van de KRO en NCRV, maar dan heb je het wel gehad.

Nu staat de bestuurlijke top van Hilversum niet bekend om zijn veranderingsdrang, helemaal niet als het erop aankomt ergens de stekker uit te trekken. Westerhof: "Wij doen aan massacommunicatie, maar die heeft wel een ondergrens. Waar die ligt? Ik weet het niet, die hebben we niet met elkaar afgesproken. Bedenk wel: in de Mediawet stáát dat boeddhisten een eigen plek moeten hebben, de joden, de Hindoes, enzovoort. Wij zijn opgericht om culturele programma's te maken, educatief zijn is onze taak en we zijn er ook voor om kerkdiensten uit te zenden. De wetgever kan ook zeggen: sluit de schouwburg maar. De vraag is: heeft de belastingbetaler geld over voor voorzieningen die het zonder subsidie niet redden? Commerciële radiozenders zullen nooit een nieuwszender kunnen maken die kwalitatief zo goed is als Radio 1, met een correspondentennetwerk over de hele wereld."

Vraag is echter ook of er je een peperdure zender in stand moet worden gehouden om een paar minderheidsgroepen en kerkgangers te bedienen. Kunnen die omroepsnippers niet op een andere zender, bijvoorbeeld Radio 2, worden ondergebracht? Jan Westerhof: "Onmogelijk, want dan worden alle luisteraars daar weggejaagd, want die programma's zijn voor een heel ander publiek gemaakt."

747 AM is maar een kleine speler in het Hilversumse publieke omroepveld, met in totaal vijf radiozenders, drie televisiezenders en de Wereldomroep. Behalve de NOS en de NPS verzorgen acht omroepverenigingen met ten minste 300.000 leden de uitzendingen. Daarnaast maakt ook de educatieve omroepinstelling Educom programma's en acht kleine omroepen die geen leden hebben, maar mogen uitzenden vanwege hun kerk of geloof. De publieke omroep is een miljardenbedrijf. In totaal werken er zo'n 3500 mensen in vaste dienst en het aantal freelancers is ontelbaar. Alle omroepen samen konden in het jaar 2001 €827 miljoen uitgeven, waarvan €602 miljoen belastinggeld. Ter vergelijking: tien jaar eerder financierde de Nederlandse belastingbetaler nog voor 'slechts' €399,3 miljoen.

Daarnaast beschikt de publieke omroep over een rijke verzamelingen fondsen en potjes, waar honderden miljoenen euro's liggen te wachten op een mooie bestemming. En de publieke omroepen zijn bijzonder creatief met het naar binnen harken van miljoenen euro's via de zogenaamde 'nevenactiviteiten', bijna 90 miljoen gulden in het jaar 2000 via onder meer de omroepbladen en sponsoring. Zo waren de publieke omroepen in het jaar 2000 Hlf. 630.000 aan sponsorgelden vergeten te vermelden in de jaarrekeningen, die op verzoek van het Commissariaat voor de Media alsnog werden opgenomen in de boeken. Ondanks het in de lucht houden van drie televisiezenders en vijf radiozenders, hebben de publieke omroepen de afgelopen jaren behoorlijk zitten 'potten'. Het totaal eigen vermogen van de Hilversumse omroepen groeide in het jaar 2000 met 53 miljoen gulden aan tot in totaal 545 miljoen gulden. "Met uitzondering van BNN hebben de omroepen een vermogenspositie welke sterk tot zéér sterk te achten is", concludeert Mazars, Paardekooper, Hoffman Accountants in haar rapportage over het jaar 2000.

Om inzicht te krijgen in de geldstromen in de Gooise Goudmijn, moet je de vasthoudendheid hebben van een pitbull. "De publieke omroep wil uitdrukkelijk verantwoording afleggen aan de omroepbijdrage-betalende burger", schreef de NOS in het Meerjarenplan Publieke Omroep 2000-2003. Daar blijkt in de praktijk weinig van. Antwoord op onzevraag 'wat kost NOVA?' wordt niet gegeven. Ook de vraag: wat kost het Radio 1 Journaal (140 medewerkers) blijft onbeantwoord. Net zo min wordt duidelijk wat de NOS voor het slecht bekeken WK Voetbal 2002 betaalde en hoeveel eurotonnen Caroline Tensen per jaar vangt voor het verkopen van loten is ook nergens in de boeken terug te vinden. De toezichthouder op de publieke omroepen, het Commissariaat voor de Media, laat ieder jaar boekencontroles uitvoeren door het Rotterdamse accountantskantoor Mazars, Paardekooper, Hoffman. Hun rapportage bestaat uit verschillende delen: hoe hoger het nummer, hoe gedetailleerder de informatie. Toen De Telegraaf in het kader van dit onderzoek vroeg om deze stukken, was mr. drs. Peter Leeuwendal, hoofd financieel toezicht van Het Commissariaat, aanvankelijk zeer bereidwillig ons verzoek te honoreren. Maar het leek hem toch netjes dit eerst even aan de Hilversumse omroepbazen voor te leggen. Na een korte belronde bleek hij plotseling een stuk minder coöperatief. Het Commissariaat stond op openbaarmaking, maar de omroepbazen lagen dwars.

Met een beroep op de Wet Openbaarheid Bestuur heeft De Telegraaf de gevraagde accountantsrapportage tóch gekregen, maar alléén deel 1. Daarin staat best vermeldenswaardige informatie, maar de meeste vragen blijven nog steeds onbeantwoord. De overige delen blijven geheim. Waarom zou de belastingbetaler niet mogen zien hoe zijn centjes worden besteed? Het gaat toch om publiek geld?

Peter Dirks, financieel topman van de NOS: "Op zich is er niet zo vreselijk veel geheim aan, maar wat kun je ermee? Als programma's alleen op hun kostenaspect worden beoordeeld, dan kan er een verkeerd beeld ontstaan. Bijvoorbeeld: een serie als Oud Geld kost meer dan een serie als Spangen. Voor ons is het moeilijk om te kunnen beoordelen of programma's de juiste prijs hebben, laat staan voor mensen die niet deskundig zijn. Het klopt dat een deel van de accountantsrapportage uit Rotterdam geheim moet blijven. We moeten niet de rauwe cijfers leveren, daar schiet niemand wat mee op."

Dat gedetailleerde cijfers over de Gooise guldens geheim moeten blijven, is niet zo verwonderlijk. In het Hilversumse omroepcafé De Jonge Haan vertelt een oud-topman van een publieke omroep openhartig: "Het bestuurlijke apparaat is véél te log. Iedere omroep heeft zijn eigen kantoren, eigen directie, bestuur, chefjes. De eigen kantoren, het eigen kopieerapparaat, het wordt allemaal in stand gehouden, zogenaamd om de eigen identiteit te handhaven. Iedereen wil zijn eigen bureau", aldus de voormalig topman, die niet met naam in de krant wil. Glunderend: "Wij zeggen altijd: de mensen die het beste gedijen in een bejaardentehuis, zijn omroepmedewerkers."

Wist u bijvoorbeeld dat Radio 1 uitzendt uit ácht verschillende studio's? Ondanks de samenwerking die op papier in het uitzendschema met elkaar is aangegaan, blijkt dat daar in praktijk bitter weinig van terecht is gekomen. Een radiodirecteur van één van de publieke omroepen vertelt ons: "Radio 1 zendt nog altijd uit acht verschillende studio's uit! De publieke omroepen zouden gaan samenwerken, prachtig hoor, er werden nieuwe kantoorpanden neergezet. Paleizen zijn het, kijk naar het AKN (AVRO, KRO, NCRV)-gebouw, zo mooi zit niemand in Hilversum erbij. En ja hoor, iedereen heeft weer op zijn eigen verdieping een eigen radiostudio laten bouwen. Die krengen zijn peperduur. Alleen het Radio 1 Journaal komt uit één en dezelfde studio. Daarbuiten wordt geschakeld tussen de studio's van KRO, NCRV, TROS, etc., afhankelijk van wie er uitzendt. En geloof me, die studio's zien er van binnen allemaal hetzelfde uit. Ook journalistiek gezien is dat geen doen. Bij breaking news, zoals met 11 september, moet de eindredacteur eerst op een lijst gaan kijken wie er op dat moment uitzendt en wáár vandaan. Hij moet dan vervolgens telefonisch contact zoeken met de studio om toestemming te vragen de stekkertjes om te zetten. Tijdrovend, geldrovend, belachelijk."

In De Jonge Haan knikt de oud-omroeptopman: "De radiostudio's zijn het speeltje van iedere individuele omroep. De Radio 2-uitzendingen komen iedere ochtend achtereenvolgens eerst uit het VARA-gebouw, dan uit het TROS-gebouw en daarna uit het AKN-gebouw. Op zaterdag zendt de TROS uit haar eigen Radio 3 studio uit, terwijl er een prachtige Radio 3 studio is in het omroepkwartier. Geloof me: je kunt 40 procent bezuinigen op de faciliteiten in Hilversum zonder dat de luisteraar of kijker er iets van merkt."

Hoeveel radiostudio's dan ook, de 'publieken' hebben met de vijf landelijke zenders voor dik €99.3 miljoen gemiddeld 760.000 luisteraars. Buiten de Gooise Goudmijn staan daar de commerciëlen tegenover met gemiddeld 1.144.000 luisteraars. Echter zonder één cent subsidie.

zoek naar gerelateerde artikelen

za 28 september 2002