AMSTERDAM - De aandelenmalaise slaat bij sommige pensioenfondsen harder in de reserves dan bij andere. En het zijn dan niet zozeer de fondsen de traditioneel in aandelen beleggen die lijden, maar juist de nieuwkomers die de laatste jaren flink bijkochten, op een moment dat de beurs op haar hoogtepunt stond. Een pensioenfonds mag dan een langetermijnbelegger pur sang zijn, zoiets als een slecht instapmoment is er wel degelijk. In dit geval bleken laatkopers duurkopers.

De beursmalaise ten spijt verdedigen de meeste deskundigen het feit dat pensioenfondsen veel in aandelen beleggen. De argumentatie: wil een pensioenfonds de uitkeringen voor inflatie kunnen blijven corrigeren, dan is het aandelenrendement hard nodig. Óf je moet als pensioenfonds de premies fors verhogen, een moeilijk te verkopen beslissing aan de achterban. Dat het aandelenrendement, over 2001 gemiddeld -14,6%, nu gaten in de reserves slaat, wordt vergoeilijkt met de bewering dat aandelen over een jarenlange periode nog steeds goed presteren. Een kwestie van uitzitten dus. Of zoals een woordvoerder van PGGM, het pensioenfonds in de zorgsector het stelt: "De belangrijkste eigenschap van een pensioenfonds is geduld."

De pensioenfondsen die zich laat tot de aandelenstrategie bekeerden, hebben echter flink hun neus gestoten. Zij kochten tegen hoge koersen die daarna in rap tempo daalden. En de late bekeerlingen bleven kopen, overigens net als praktisch alle pensioenfondsen, om hun percentage aandelen op peil te houden. In de zwarte periode vanaf april 2000 werd er namelijk nog steeds fors belegd. Uit onderzoek van WM Company blijkt dat pensioenfondsen eind 2001 gemiddeld 44% van hun vermogen in aandelen hadden belegd, tegen 41% aan het begin van dat jaar. Deze toename deed zich echter voor bij een beursdaling van bijna 15%. De groei van het aandelenpakket is daarom toe te schrijven aan vers op de beurs belegde gelden: een nettostroom van bijna €19 miljard, zo rekent WM Company voor.

Die nieuw belegde gelden hebben in 2002 nieuwe koersdalingen voor de kiezen gekregen. Voor pensioenfondsen de jarenlang op de beurs rendementen hebben genoten en daarmee een buffer hebben opgebouwd, is dat te dragen. Het gemiddeld op de beurs behaalde rendement is voor hen nog steeds positief. Laatkomers daarentegen voelen aan den lijve dat het gemiddeld rendement op de beurs over de jaren 2000 en 2001 minus 10% is. Zij kunnen niet teruggrijpen op eerder behaalde koerswinsten.

Jeroen Steenvoorden, directeur van de Stichting van Ondernemingspensioen: "In het algemeen kun je stellen dat een fonds dat al lange tijd in aandelen belegt, over meer buffer beschikt, dan de fondsen die later zijn gestart." Een dergelijke buffer is voor pensioenfondsen cruciaal om het risico van aandelenbeleggingen te kunnen dragen. Enkele fondsen hebben om deze reden (een te kleine buffer) al besloten om hun aandelenpakket omlaag te brengen. "Dat kan je natuurlijk wel geld kosten als de beurs weer aantrekt", stelt Steenvoorden.

De pensioenfondsen die traditioneel veel in aandelen beleggen, zijn voornamelijk de fondsen van grote beursgenoteerde bedrijven. Zij konden het risico van aandelenbeleggingen goed dragen omdat ze gesteund werden door een rijke onderneming, die eventuele verliezen van het fonds zou kunnen opvangen. In ruil daarvoor werden overwinsten deels terug naar de onderneming gesluisd. Nu het minder goed gaat met het bedrijfsleven, moeten ook echter deze ondernemingspensioenfondsen meer op eigen benen staan. Voor het pensioenfonds van KPN was het onlangs om het aandelenpakket actief terug te brengen naar 40%. Begin dit jaar was dit nog 60%. De directeur beleggingen van het fonds noemt de risicohouding van KPN als reden. "Je past als pensioenfonds je risicoprofiel aan als je beseft dat je sponsor tekorten niet meer hoeft of kan bijbetalen", verduidelijkt Steenvoorden.

De belangenbehartiger voor ondernemingspensioenfondsen brengt ten slotte enige nuance aan in het beeld van de late instapper in aandelen. "Een fonds dat traditioneel in obligaties belegde, zal niet ineens switchen, dat gaat geleidelijk." Desalniettemin kan ook een fonds dat over enkele jaren verspreid is ingestapt, hiervan negatieve gevolgen ondervinden. Zo is ook het gemiddelde aandelenrendement van de fondsen over de laatste drie jaar (de jaren 1999, 2000 en 2001) gemeten namelijk niet meer dan 4,6%. Dat steekt mager af bij het gemiddelde over de afgelopen tien jaar: 13,7%. Dat houdt in dat een pensioenfonds die tien jaar lang een fors aandelenbelang heeft gehad, dit jaarlijks gemiddeld met 13,7% heeft zien stijgen. Dit inclusief de zwarte jaren.

zoek naar gerelateerde artikelen

vr 30 augustus 2002