ZEIST - In 1978 was een stelling van haar proefschrift spraakmakend: "Buitenlanders moeten verplicht Nederlands leren om te kunnen participeren in de samenleving." Pas dik twintig jaar later kreeg prof. dr. Lotty Eldering gelijk. Onlangs, aan het einde van haar carrière, baarde ze weer landelijk opzien met de bekendmaking dat het overgrote deel van de Marokkaanse en Turkse mannen en vrouwen in ons land binnen de familie trouwt. Komende maandag gaat de hoogleraar aan de Universiteit van Leiden officieel met pensioen. Een opvolger krijgt ze niet, terwijl haar vakgebied, momenteel 'hot' is in de samenleving. "Mijn leerstoel wordt opgeheven. Onbegrijpelijk." Behalve die zetel zullen ze in Leiden haar ongezouten waarheden moeten ontberen.

Hoogleraar inter-culturele pedagogiek Lotty Eldering schokte Nederland met haar onderzoek onder allochtone ouders van een gehandicapt kind: "De helft van de echtelieden is met elkaar verwant. Eenderde zelfs neef en nicht. (Foto: De Telegraaf)

Lotty Eldering (63) is met graagte bereid haar eerste vrije dag als gepensioneerde te offeren voor een interview. Een vakidioot blijft een vakidioot, daar staat geen leeftijdsgrens voor. In haar bloeiende tuin in Zeist doet ze de uitspraken waar ze bekend om staat: politiek incorrecte. Nu is dat momenteel hogelijk 'in', maar prof.dr. Lotty Eldering heeft het lang geleden zo ongeveer uitgevonden.

En dat wil ze toelichten: "De uitkomsten van een onderzoek zijn de uitkomsten van een onderzoek. En aangezien een onderzoek met publieke gelden wordt betaald, moeten de resultaten openbaar worden gemaakt. En niet verdoezeld omdat het niet gezegd mag worden." Een lach om haar mond verraadt dat er ook een recalcitrant duiveltje meespeelt: "Ik houd wel van leven in de brouwerij."

In 1978, de tijd dat de eerste generatie Marokkanen en Turken net in Nederland zat, pleitte de hoogleraar interculturele pedagogiek ervoor dat mensen Nederlands moesten leren om te kunnen deelnemen aan de samenleving: "Dat advies legde de politiek naast zich neer. Terwijl mijn onderzoek wees op het tegendeel, was de overheid van mening dat die eerste generatie tóch terug zou gaan naar het land van herkomst. Tja. Ze zijn gebleven." Pas onlangs werd de nieuwe Wet Inburgering in werking gesteld. "Als de overheid eerder een taalcursus verplicht had gesteld, was het probleem niet zo groot geweest. Ze hebben achter de feiten aangehold."

Maar de allochtonen hadden natuurlijk ook eigener beweging naar school kunnen gaan?

"De buitenlandse werknemers en Nederlandse werkgevers hadden er beiden geen belang bij: dat kostte tijd en geld. Werknemers werkten vaak in dubbele ploegendiensten om zoveel mogelijk spaargeld naar huis te sturen. Voor het eenvoudige werk was de taal niet noodzakelijk. En communicatie was er toch alleen met landgenoten."

Het taalprobleem zorgt voor schrijnende toestanden: "Ik ken een Marokkaanse vrouw van zestig die zich geen raad weet als er iemand aan de deur komt terwijl haar zoon niet thuis is. Dan kan ze die persoon niet te woord staan. Ik pleit dan ook voor taalles aan ouderen, de eerste golf allochtone weduwen zit eraan te komen. De man, die nog een paar woorden machtig was, valt weg. Die vrouwen moeten toch alleen naar de huisarts kunnen gaan en niet afhankelijk zijn van kinderen en kleinkinderen die ook niet altijd tijd hebben."

"Veel Marokkaanse en Turkse kinderen spreken uitsluitend de taal van het thuisland als ze naar de kleuterschool gaan. Marokkaans-Arabisch, Berbers, Turks, Koerdisch. Logisch, hun moeders en vaders werden als bruid en bruidegom meestal uit het land van herkomst gehaald. Tot voor kort waren nieuwkomers niet verplicht de taal te leren. En veel vrouwen haakten af als ze zwanger werden."

Ze zegt het haast onbewogen, maar haar verontwaardiging is voelbaar in elke lettergreep: "En nu, nu de hele samenleving zich er scherp van bewust is dat de integratie niet zo soepel verloopt, wordt nota bene mijn leerstoel opgeheven. Geen opvolger." Veert op: "Maar ik laat een erfenis na, mijn handboek 'Cultuur en Opvoeding'. Verplichte kost voor studenten en docenten in de sociale wetenschappen en voor hulpverleners. En het is ook van belang voor kinderrechters en politiemensen."

Het moet fijn voor haar zijn dat nu heel Nederland zich druk maakt om de integratieproblematiek. Dat ze geen roepende in de woestijn meer is. "Ik vind het wel vermoeiend. Ik ben zo verbaasd als demissionair minister Van Boxtel van Integratie en Grote Stedenbeleid zegt dat het verkrijgen van het Nederlanderschap gepaard moet gaan met een soort plechtigheid: 'Een feestje met een wijntje en een zak nootjes.' Waar is die man al die tijd mee bezig geweest? Hij moet toch weten dat dit vooral moslims betreft en dat die geen alcohol drinken. Dat soort stupiditeiten..."

Eldering is de vrouw van het veld. In 25 jaar onderzoek praatte ze veelvuldig met Turkse en Marokkaanse gezinnen, ze liep rond in achterstandswijken. "Dan zie je in zo'n buurt niet eens naambordjes op de deuren. Zo anoniem. Ik kan het alle politici aanbevelen eens echt de straat op te gaan en kennis te maken met allochtonen."

In haar boek staat het in de inleiding, ze benadrukt het nog maar eens: "Allochtonen hebben een geschiedenis, een achtergrond, als ze hier binnen komen. Hun waarden en normen zijn bepaald door de religie, en die nemen ze mee en dragen ze over op hun kinderen. Daarom heb ik een hoofdstuk geschreven over de islam en het hindoeïsme. Kennis leidt tot inzicht. Het mooie is dat er verschillen zijn met onze godsdiensten, maar er zijn ook overeenkomsten. Ik heb Marokkaanse vrienden overgehouden aan mijn onderzoeken en ik vier met hen het Suikerfeest. En neem het Groot Schapenfeest, dat is geënt op het verhaal dat Abraham Isaac heeft geofferd. Dat verhaal kennen wij ook. Dát zijn de bindende punten."

"Ik ben in een gereformeerd gezin opgevoed. Vijftig jaar geleden moest een stel nog openlijk schuldbelijdenis doen voor de kerkenraad als een vrouw zwanger raakte voor het huwelijk. Ontmaagd, schande! Met de vinger werd je nagewezen. Dat geldt nu nog voor de islam. Niet zo lang geleden kon homofilie helemaal niet in ons land. En ook nu nog zijn er dominees die vinden dat homofilie een ziekte is. Daarover hoor je niemand. Maar we doen raar over de islam, terwijl ik denk dat het allemaal een kwestie van tijd is."

Toch ziet ze de islam wel als een gevaar: "Wij weten niet precies wat die imams allemaal zeggen in de moskeeën. Maar het is niet zachtaardig, niet positief over christenen. Vrijheid van godsdienst is oké, maar het mag niet strijdig zijn met ons rechtsstelsel. Die grote angst voor de islam is terecht. De eerste generatie Marokkanen en Turken heeft nooit goed Nederlands geleerd. Ze kijken dus naar tv-programma's uit hun land en andere Arabische zenders. En is ons nieuws gekleurd, hun nieuws is sterk anti-westers."

"Vroeger wilde de linkse politiek het allemaal niet weten. Criminele Marokkaanse en Antilliaanse jongeren, ze wisten ervan. Maar ja, je mocht die jongens toch niet stigmatiseren. Waardoor er geen maatregelen werden genomen en het gierend uit de klauwen liep. Door politieke normen en waarden werden misstanden niet aan de kaak gesteld. En werd er niets tegen gedaan."

De van huis uit cultureel antropologe vindt allochtonen een verrijking voor onze maatschappij: "Mensen met een andere achtergrond, een andere taal, dat is boeiend. Ik heb Marokkaans-Arabisch geleerd. Eerst deed ik onderzoek via een tolk, maar sommige mensen wilden niks zeggen als Mohammed erbij was. Toen ben ik de taal gaan studeren."

"Nog een verrijking, de symbolische waarden die ze meebrengen. De Ramadan, het vasten. Eén met de armen, de gelijkheid benadrukken. Dat is mooi." Ze weet niet hoe het is om bij een moskee in de buurt te leven en misschien wel overlast te hebben. Heel eerlijk: "Misschien zou ik anders over ze denken als ze naast me zouden wonen. Ik weet het niet."

Op de valreep wist Eldering Nederland nog te schokken met haar 'afscheidscadeautje': onderzoek bij 29 Marokkaanse en Turkse ouderparen met een verstandelijk gehandicapt kind leerde dat de helft van die ouders familie van elkaar is. Een derde is zelfs neef en nicht. "Bij de hindoes zoeken de ouders van een meisje een partner, bij de moslims de ouders van de zoon. Een huwelijk is traditioneel een zaak van de familie. De bruid moet van goede familie zijn en van onbesproken gedrag. En zo'n meisje vind je binnen de kring van mensen die je goed kent: de familie."

Ook andere factoren spelen een rol: "Vaak wordt een broer in het thuisland financieel ondersteund. Je moest eens weten hoeveel geld er over de grens gaat om de familie in het thuisland te ondersteunen. Dan is het toch handig om de zoon van die broer naar Nederland te laten komen en te laten trouwen met je dochter. Dan kan hij zelf voor zijn vader zorgen."

"De echtelieden zijn zich soms niet bewust van de risico's voor het nageslacht. De kans op een gehandicapte baby stijgt met een familiehuwelijk van normaal viereneenhalf procent naar zeven procent. Altijd nog 93 procent kans op een gezond kind. Ja, het risico wordt groter als van generatie op generatie binnen de familie wordt getrouwd. Uiteindelijk wordt een verstandelijk gehandicapt kind vaak gezien als 'de wil van Allah'. De ouders vinden veel steun bij hun geloof."

"Enkele ouders in mijn onderzoek hadden zelfs twee verstandelijk gehandicapte kinderen. Maar meer dan de helft had na eentje bedenkingen om een volgend kind geboren te laten worden. Ik weet overigens niet of het bij onze wet verboden is, een huwelijk tussen neef en nicht. Ik geloof dat er toestemming gevraagd moet worden aan de Koningin. Goed, voorlichting zou vooral moeten worden gegeven door iemand uit de eigen etnische groep." Op onze overheid vertrouwt Lotty Eldering al lang niet meer.

Ze gaat de komende jaren veel reizen voor haar onderzoeken. "En ik krijg eindelijk echt tijd om te lezen." Verlost van de kritiek die ze in al die jaren vast veel heeft gehad? "Heb ik nauwelijks gekregen! Allochtone studenten hebben wel eens ontkend dat er verstandshuwelijken zijn. Maar verder? Mijn studenten hebben me nooit ergens op aangesproken. Om de waarheid kan een mens niet heen."

zoek naar gerelateerde artikelen

vr 28 juni 2002