door KEES LUNSHOF - De verkiezingsstrijd is voorbij. En wat voor een strijd: Fortuyn vermoord, De Hoop Scheffer weg, Melkert af, Dijkstal wankelt en Balkenende schittert. Links verpulvert, rechts aan de macht. Paars weggevaagd, het CDA eenzaam aan top. Nooit eerder verschoven zoveel zetels. Wie had dat een half jaar geleden gedacht? Het heeft veel weg van een Griekse tragedie of een Shakespeariaans drama, maar het is de adembenemende, barre werkelijkheid.

Als Kok in september vorig jaar de fakkel aan Melkert overdraagt, wordt de PvdA gewaarschuwd. De man is te berekenend en komt niet over. En zo is het. Dan breekt in oktober chaos uit bij het CDA. Een overambitieuze partijvoorzitter duwt een aarzelende politiek leider weg, een derde gaat er met de buit vandoor en wordt wel een succes.

Inmiddels stijgt de komeet Fortuyn. Hij zet eerst Leefbaar Nederland bijna naar zijn hand, om na een onvermijdelijke ruzie met duizelingwekkend succes voor zichzelf te beginnen. Hij wordt vermoord. Intussen raakt de VVD van Dijkstal zijn rechtervleugel kwijt die hij bewust verwaarloosde, tot verdriet van voorgangers als Wiegel en Bolkestein.

Nu wordt de winst- en verliesrekening opgemaakt. Een beetje goud voor de Lijst Pim Fortuyn. Deze is na Fortuyns dood, de onderlinge machtsstrijd en het amateurisme de tweede partij geworden. Nooit eerder is het vertoond dat een partij uit het niets zo ver is gekomen zonder duidelijk programma, met een Kamerlijst vol onbekenden, de laatste dagen zonder leider en met moeilijk in te lossen gewekte verwachtingen.

Er zijn gerede twijfels over haar kunnen om regeringsverantwoordelijkheid te dragen, wat haar zeker wordt gevraagd. Ontwikkelt ze zich tot een behoorlijke eenheid, kan de nieuwe fractievoorzitter zich in- en extern staande houden, heeft ze ministerskandidaten met allure? De kans dat deze amateurs in de fout gaan en de fractie uit elkaar valt, is niet gering. De gevestigde partijen loeren al op haar kiezers.

Van hen gaat onverwachts de totale zegepraal naar het CDA. De partij moest om te overleven weer aan de macht komen. Dat is meer dan overtuigend gelukt. Ze is weer de spil in de Nederlandse politiek, zonder CDA geen kabinet. Maar het blijft een partij met vleugels. De linkerkant zal moeite hebben om samen te werken met de LPF. Maar regeren over links kan niet, nu de kiezers de PvdA massaal hebben verlaten.

De succesvolle Balkenende is het gezicht van het vernieuwde CDA. Hij is authentiek, heeft een goede politieke antenne en is ideologisch onderlegd met gevoel voor de nieuwe tijd. Hij wil graag premier worden, maar voor hem is het eigenlijk het beste als hij in het parlement blijft en niet tot het kabinet toetreedt. Door het ongewisse onstabiele politieke klimaat loopt hij daar een groot afbreukrisico.

Het CDA heeft echter weinig kandidaten voor een premierschap. Van de oude CDA-ministers van weleer zou alleen Onno Ruding dat aankunnen. Daarnaast is onder deze bijzondere omstandigheden ook te denken aan SER-voorzitter Wijffels, maar hij staat niet te trappelen.

De arrogante PvdA betaalt een enorme tol voor haar bureaucratische aanpak en haar bleek imago. Nooit eerder werd de partij zo klein, een gruwel voor haar. Weg Melkert.

Inhoudelijk was hij sterk, maar voor de kiezers onherkenbaar. Hij was te berekenend om geloofwaardig te zijn. Als hij sprak over de bestrijding van de criminaliteit, hèt thema van de verkiezingen, werd hij niet geloofd.

De socialistische en liberale vleugels dreigen nu met elkaar in botsing te komen over het beleid, wat de oplossing van de leiderschapscrisis bemoeilijkt. Durft men het direct aan met Wouter Bos, of moet Jeltje van Nieuwenhoven eerst tussenpaus worden als Adri Duivesteijn zich ook opwerpt?

De partij gaat nu in de oppositie haar pijnlijke wonden likken, en passant Rosenmöllers droom om ooit minister te worden om zeep helpend. Rechts komt aan de macht, mede door linkse verdeeldheid.

Koks pogingen de laatste dagen om te redden wat er te redden viel, werkten als een boemerang gewerkt. Hij overtrad alle fatsoensgrenzen die zijn premierschap hem oplegde. Een blamage.

Ook fors verlies voor de VVD. Ze kan blijven regeren, er is geen verdeeldheid over het beleid. Maar een leiderschapswisseling is onvermijdelijk. Ziende blind en horende doof heeft Dijkstal door niets te doen de rechtervleugel verkwanseld. Die kan alleen worden teruggewonnen met een leider die wèl haar vertrouwen heeft. Ook andere vooraanstaande lieden moeten daar weg

Zalm is nu geroepen de fractie te gaan leiden met een nieuwe jonge garde. Hij heeft het ook in zich, maar moet uit zijn schulp kruipen en een breed georiënteerde politicus willen worden. Een linkse liberaal als De Grave komt niet in aanmerking.

Het CDA heeft het vertouw bij de formatie. Een coalitie met de VVD ligt voor de hand ondanks haar verlies.

Maar het land moet geregeerd worden. Ze liggen ook dicht bij elkaar. Ze moeten vervolgens praten met de LPF, die op haar beurt met een behoorlijke inbreng en met (wellicht partijloze) ministerskandidaten moet komen.

Als de LPF als steun voor dat kabinet een premierschap voor Wiegel opeist, brengt dat het CDA en de VVD in problemen. Wiegel is niet gezien in de top van zijn eigen partij en het CDA claimt dat premierschap voor zichzelf en heeft er recht op.

Alternatieven zijn er nauwelijks. Een links kabinet kan niet, een nationaal meerderheidskabinet ligt evenmin voor de hand. Haakt de LPF af, dan rest slechts een CDA-VVD-minderheidskabinet.

Afhankelijk van de stemming van het electoraat en de ontwikkelingen bij de LPF kan dat kabinet volgend jaar zien of het dan een nieuw mandaat van de kiezers moet vragen.

zoek naar gerelateerde artikelen

do 16 mei 2002