NEW YORK - In de dodencellen van de Verenigde Staten wacht een schrikbarend aantal geestelijk gehandicapten op executie. Naar schatting 200 à 300 terdoodveroordeelden blijken zwakzinnig te zijn ruwweg zo'n 7 procent van het totaal aantal gedetineerden op death row.

Dit meldt de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch in een schokkend rapport dat vandaag wordt gepubliceerd. "Het executeren van volwassenen met de geestelijke vermogens van jonge kinderen is barbaars", aldus de samensteller van het rapport, Jamie Fellner.

Recente opiniepeilingen wijzen volgens Fellner uit dat de meeste voorstanders van de doodstraf het met hem eens zijn. "Het is dan ook hoog tijd een einde te maken aan deze zinloze wreedheid", aldus de rapporteur, die na een vergelijkend onderzoek tot de conclusie komt dat de VS waarschijnlijk de enige democratie ter wereld is waar het executeren van geestelijk gehandicapten uitdrukkelijk door de wet wordt toegelaten.

Het Amerikaanse hooggerechtshof buigt zich volgende week voor het eerst sinds 1989 over de omstreden praktijk. Het hoogste rechtscollege oordeelde destijds dat executie van zwakzinnigen niet indruist tegen de grondwet, mede omdat er geen 'nationale consensus' tegen was. "Die uitspraak was een triest commentaar op een land dat zichzelf als kampioen van de mensenrechten beschouwt", aldus Fellner.

Sinds herinvoering van de doodstraf in 1976 zijn volgens Human Rights Watch minstens 35 veroordeelden met een geestelijke handicap geëxecuteerd. Het wordt nog steeds toegestaan in 25 van de 38 staten met de doodstraf.

De komende hoorzitting bij het hof betreft de veroordeling van Johnny Paul Penry wegens moord door een jury in Texas. Het is dezelfde zaak als waarover het hof eerder in 1989 had geoordeeld. Toen werd het vonnis vernietigd en de zaak terugverwezen, omdat de rechter de jury niet had gewezen op de mogelijkheid dat het lage IQ van Penry (tussen 50 en 60) als verzachtende omstandigheid in aanmerking mocht worden genomen.

Bij het tweede vonnis zou de Texaanse rechter opnieuw in de fout zijn gegaan met een gebrekkige instructie aan de jury. Penry, die in 1979 de moord op een vrouw had bekend, lijdt sinds zijn geboorte aan een hersenbeschadiging. In zijn jeugd was hij geestelijk en lichamelijk mishandeld door zijn moeder. Hij heeft het verstand van een kind van zeseneenhalf.

Het hooggerechtshof heeft onlangs ook de ophanden zijnde executie geblokkeerd van twee andere zwakzinnigen, onder wie Antonio Richardson die in Missouri een dodelijke injectie zou krijgen wegens zijn rol bij de moord op twee jonge vrouwen.

Richardson was ten tijde van het misdrijf 16 jaar en zou de tweede persoon zijn in 40 jaar die ter dood wordt gebracht voor een misdrijf gepleegd op de leeftijd van zestien jaar of jonger. Ook Richardson werd met een hersendefect geboren; hij heeft een IQ van ongeveer 70.

Jamie Fellner van Human Rights Watch haalt in zijn rapport, getiteld Beyond Reason (Het verstand te boven), tal van schrijnende gevallen aan. Zo bekende de zwakzinnige Doil Lane zonder schromen de moord op een jong meisje, waarna hij op schoot klom bij de rechercheur die hem verhoorde. Bij zijn proces vroeg hij de rechter om kleurpotloden.

Veel van de geestelijk gehandicapten in de dodencellen blijken het slachtoffer van kindermishandeling. Zo is de in Florida op zijn executie wachtende Freddie Hall jarenlang gemarteld door zijn moeder; zij stopte hem 'ter genezing' van zijn astma in een graf in de tuin.

De in 1998 ter dood gebrachte Robert Carter was als kind regelmatig afgeranseld in zijn slaap; hij werd één keer zo hard met een honkbalknuppel op zijn hoofd geslagen dat het slaghout doormidden brak. De met een IQ van slechts 59 behepte Nollie Martin zat 13 jaar in zijn cel heen en weer te schommelen voordat hij in 1992 werd geëxecuteerd.

Juryleden storen zich volgens Human Rights Watch vaak aan 'ongepast' sociaal gedrag van geestelijk gehandicapten. Herbert Welcome, die het verstand heeft van een kind van acht, glimlachte onafgebroken en bewees daarmee volgens de aanklager geen berouw te kunnen tonen voor de moord op zijn tante en haar minnaar. De jury stuurde Welcome naar de dodencel.

di 20 maart 2001