De aanhoudende verliesgevendheid deed een aantal grote concerns het afgelopen jaar besluiten zich geheel of gedeeltelijk terug te trekken uit de Europese kunstmestmarkt. Zo kondigde onder meer de Finse multinational Kemira de sluiting aan van de fabrieken in Pernis en in Rozenburg, liet het Noorse Hydro Agri het doek vallen voor vestigingen in Frankrijk, Engeland, en Zweden en trok Basf zich terug uit het Belgische Ostende.

De herstructureringsgolf van de West-Europese kunstmestsector kostte tot nu toe duizenden banen en vele honderden miljoenen guldens. Maar de overcapaciteit was dan ook groot. Volgens de fabrikanten moet er minstens zo'n 3 miljoen ton kunstmest in West-Europa gesaneerd worden om vraag en aanbod weer in evenwicht te krijgen.

De neergaande tendens in de West-Europese markt voor kunstmest is midden jaren tachtig ingezet, maar culmineerde in de jaren negentig. De landbouwsector in Oost-Europa stortte ineen, waardoor de Oost-Europese kunstmestfabrikanten hun producten tegen zeer lage prijzen in het Westen kwamen slijten. Daarbij speelden de sector de hoge energieprijzen parten. De prijs van kunstmest is namelijk sterk gerelateerd aan de gasprijs. Uit gas wordt ammoniak gewonnen, wat een belangrijke grondstof is voor kunstmest. Tenslotte nam het gebruik van kunstmest in Europa af door de strengere milieuregels.

"Wij verwachten dat de Europese markt voor kunstmest structureel blijft krimpen, met zo'n 1 procent per jaar", aldus een woordvoerder van het Heerlense chemieconcern DSM. Ook DSM-Agro, de kunstmestpoot van het chemieconcern, is niet winstgevend. Toch betekent dit volgens DSM niet dat de kunstmestmarkt het diepe dal niet te boven zal komen. "De herstructurering begint langzaam haar vruchten af te werpen, al zijn de marges nog alles behalve riant". De kunstmestprijzen zijn vergeleken met vorig jaar bijna 30 procent gestegen, maar volgens fabrikant Hydro Agri worden er desondanks nog geen winst gemaakt.

De nitraatrichtlijn die de Europese Commissie voorschrijft, zou voor de kunstmestmarkt wel eens positief kunnen uitpakken. "Boeren moeten straks precies kunnen laten zien hoeveel mineralen er het bedrijf in- en uitgaat. Deze verplichte mineralenboekhouding (Minas) moet sluitend zijn op straffe van boetes. Dat systeem zou het gebruik van kunstmest wel eens kunnen stimuleren omdat een agrariër daarmee veel beter kan doseren", denkt Coster.

En als de Oost-Europese landbouwsector weer aantrekt, haalt dat veel druk van de ketel. Ook mondiaal gezien ligt er nog een gigantische markt te wachten. "In Nederland wordt 200 kilo kunstmest per hectare gebruikt, in Afrika ligt dat niveau nog maar op 10 kilo per hectare. Ook is in veel landen in Azië, Afrika en Zuid-Amerika nog sprake van ondervoeding. Intussen blijft de wereldbevolking groeien en wordt intensivering van de landbouw noodzakelijk. "Al deze factoren zullen er toe leiden dat de vraag naar kunstmest mondiaal nog gaat groeien", ziet Coster.