In de Duitse regio Bitterfeld lag ooit het industriële paradepaardje van de DDR. Maar na de val van de Berlijnse muur liet het communistische regime er een loodzware erfenis achter. Een gebied van bijna 25 vierkante kilometer groot is het grootste en zwaarst vervuilde terrein in Duitsland. Een samenwerkingsproject waar TNO onderdeel van uitmaakt is naarstig op zoek naar de beste methode om de zwaar verontreinigde grond en het grondwater aan te pakken. Maar een antwoord is vooralsnog niet voor handen en het probleem is urgent.

Het samenwerkingsproject Safira (Sanierungs Forschung in Regional Kontaminierten Aquiferen) is vier jaar geleden opgezet en wordt uitgevoerd door Duitse en Nederlandse bedrijven, onderzoeksinstituten en universiteiten. Acht verschillende saneringsmethoden worden op dit moment getest. TNO-MEP (Milieu, Energie en Procesinnovatie) zet haar kennis in op het gebied van biologisch saneren. Als de omstandigheden gunstig zijn blijken bacteriën in staat om veel gif zelf af te breken. De bodembacteriën zetten dan de schadelijke stoffen om in niet-schadelijke stoffen. Het zelfreinigende vermogen van de bodem kan worden versneld door te zoeken naar de juiste 'mix' van toevoegingen zoals zuurstof en organisch materiaal.

In Nederland heeft TNO-MEP ervaring opgedaan met deze wijze van saneren. Maar het is voor het eerst dat het op zo' n grote schaal zou worden toegepast. Op een proeflocatie in het dorpje Bitterfeld, een plaatsje nabij Leipzig, worden op dit moment de verschillende technologieën uitgeprobeerd.

In de grond zit een cocktail van verontreinigende stoffen zoals giftige dioxines, pesticiden en chloren, die in verschillende concentraties worden aangetroffen. Zowel de complexiteit als de omvang van de verontreiniging maakt het vinden van een oplossing zeer ingewikkeld. Reguliere saneringsmethoden als het afgraven van de bodem of het filteren van het bodemwater is niet alleen financieel maar ook praktisch onhaalbaar, aangezien het zou gaan om zo' n 50 miljoen kubieke meter grond en 200 miljoen kubieke meter water.

In het gebied rond Bitterfeld is honderdvijftig jaar lang bruinkool gewonnen. Dankzij de direct voorhanden zijnde brandstof groeide de industrie, die chemische producten maakte als magnesium, chloren en pesticiden. Lege mijnen werden gebruikt als stortplaats voor chemisch afval. In de grootste van deze dumpplaatsen, de mijn Antonie, ligt maar liefst 70.000 ton aan pesticiden. De mijnactiviteiten zijn enkele jaren geleden beëindigd. Voor de mijnbouw was het noodzakelijk om het grondwaterpeil laag te houden maar nu is ook de grootschalige wateronttrekking stopgezet. Het water is weer aan het stijgen, op sommige plekken met wel tien tot vijftien meter. Het stijgende grondwater raakt verontreinigd door contact met het chemisch afval en verspreidt zich in de omgeving, zowel in de hoogte als in de breedte. Zo dreigt het grondwater onder meer de rivier de Mulde, een zijrivier van de Elbe, te vervuilen.

Maar ook het dorpje Bitterfeld, dat bekneld ligt tussen de verlaten fabrieken, wacht een ecologische ramp. Het dorpje met 16.000 inwoners werd gebouwd in een voormalige ondiepe groeve, met als gevolg dat het grondwater binnenkort tot in de kelders en kruipruimtes van de huizen staat.

Onlangs moest een school al in allerijl worden geëvacueerd toen daar het grondwater de kelder bereikte. Doordat het verontreinigde water in contact kwam met lucht, vervlogen de gifstoffen, met alle gevaren van dien voor de gezondheid van de leerlingen.

De eerste resultaten van het Safira-project worden op z' n vroegst begin volgend jaar verwacht. Wanneer het echte werk kan beginnen, is daarvan afhankelijk. Het is in ieder geval zo goed als zeker dat de inspanningen voor de inwoners van Bitterfeld te laat zullen komen. De enige permanente oplossing zou zijn het hele dorp te verplaatsen naar een hoger gelegen gebied. De kosten hiervan worden geraamd op 4 miljard DM. De Duitse overheid stelde een budget beschikbaar van 800 miljoen DM voor het saneren van de regio.