China komt steeds dichter bij het felbegeerde lidmaatschap van de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Na moeizaam verlopen onderhandelingen tekenden gisteren de speciale Amerikaanse handelsgezant Charlene Barshefsky en de Chinese handelsminister Shi Guangsheng een historische overeenkomst om de wederzijdse handelsbarrières te verlagen. De Europese Unie reageerde positief op het pact, maar stelde wel dat China met de EU en andere handelspartners een zelfde overeenkomst moet sluiten voordat het daadwerkelijk toe kan treden tot de WTO.

De Chinese president Jiang Zemin noemde de overeenkomst een "win-win" situatie voor zijn land. Volgens president Clinton is het pact "goed voor de VS, goed voor China en goed voor de wereldeconomie." De VS en China waren in het voorjaar al dicht bij een akkoord. Toen gooide het NAVO bombardement op de Chinese ambassade in Belgrado echter roet in het eten.

De overeenkomst verplicht China haar import-heffingen op onder meer landbouwproducten, auto's en kleding met gemiddeld 23% te verlagen. Ook moet China, met 1,2 miljard inwoners potentieel de grootste consumentenmarkt ter wereld, haar grenzen deels open stellen voor Amerikaanse banken, verzekeringsmaatschappijen, telecommunicatiebedrijven en de filmindustrie. Verder schaft China alle exportsubsidies af.

Het Amerikaanse-Chinese akkoord komt aan de vooravond van een nieuwe ronde WTO-besprekingen, die op 30 november in de Amerikaanse stad Seattle van start gaan. China zal daar, net als 30 andere landen, als waarnemer bij aanwezig zijn. De WTO heeft ten doel wereldwijd handelsbarrières op te heffen zodat alle leden kunnen profiteren van internationale handel. De Europese Unie is namens Nederland en de overige lidstaten lid van de WTO.

Pas als blijkt dat geen van de 134 WTO-leden bezwaar heeft tegen een Chinees lidmaatschap, kunnen de toetredingsprocedures beginnen. Het akkoord, dat afgelopen weekend op het nippertje werd gered door een interventie van de Chinese premier Zhu Rongji, maakt de weg vrij voor onder meer de EU en Canada om met China bilateraal verder te onderhandelen. Een woordvoerder van de Europese Commissie noemde de Chinees-Amerikaanse overeenkomst "een belangrijke stap." Maar de EU wil van China dezelfde concessies die het de VS heeft gedaan.

Bilaterale handelsgesprekken tussen de EU en China zijn in oktober, na een pauze vanwege het bombardement, weer hervat. Eind oktober lieten EU-woordvoerders weten dat China bij het openen van de grenzen voor sectoren als landbouw, financiële diensten en telecommunicatie niet ver genoeg ging.

Aan de dertien jaar durende handelsonderhandelingen tussen de VS en China leek lange tijd geen einde te komen. China wilde alleen lid worden van de WTO als "economie in ontwikkeling". Volgens Peking kon de Chinese overgangseconomie het volledig openstellen van belangrijke markten nooit opvangen. De VS bleven er echter bij dat China de grenzen volledig moest openstellen voor het Amerikaanse bankwezen, de telecom-industrie en de landbouw.

"Dit is een historische overeenkomst", zegt H. Voogsgeerd, docent internationale betrekkingen en organisaties van de Rijksuniversiteit Groningen. "Sinds de komst van de communisten (in 1949,red.) is China stelselmatig buiten de Gatt en haar opvolger de WTO gehouden."

Voogsgeerd plaatst tegelijkertijd een kanttekening bij zijn woorden. "Het economisch belang van China wordt vaak zwaar overschat. Er wonen weliswaar 1,2 miljard mensen, maar die hebben meestal maar $1 per dag te besteden. De Chinese economie is niet te vergelijken met die van de Westerse landen. Ook de handel in China zelf is vaak erg ondoorzichtig voor Westerse ondernemers. Zo zijn er voor veel dingen vergunningen nodig en hangt alles af van politieke contacten."

Voormalig leider Deng Xiaoping maakte met zijn Open Deur Politiek China klaar voor een marktgestuurde economie en buitenlandse investeringen. Daarvoor was er slechts sprake van een marxistische planeconomie.

Volgens Voogsgeerd is het de vraag of China zich straks als nieuwbakken WTO-lid wel zal houden aan de regels. "De handel is nog lang niet zo vrij als in de meeste Westerse landen. Als een Westerse minister iets zegt over de mensenrechtensituatie, moeten bedrijven uit dat land het bezuren. Dat mag straks niet meer. Binnen de WTO staat transparantie van de markt voorop. Daar zie ik China nog niet snel aan voldoen."

Nu de Chinese staatssector in de problemen is gekomen en de economie in het slop is geraakt ziet Peking lidmaatschap van de WTO als de enige manier om de welvaart in het land vooruit te doen gaan.

Diverse experts zijn het daarmee eens. Geschat wordt dat het bruto nationaal product met 0,5 tot 1% per jaar zal stijgen, mocht China tot de WTO toetreden.

Meer buitenlandse producten en diensten kunnen dan direct aan Chinese consumenten worden verkocht. Dat betekent een grotere keuze voor een lagere prijs en directe concurrentie met lokale producten. Maar WTO-lidmaatschap heeft ook negatieve gevolgen. De grotere buitenlandse concurrentie kan voor problemen zorgen bij de inefficiënte staatsbedrijven.