door Kees Lunshof - AMSTERDAM, donderdag

De politieke balans in de Tweede Kamer is door de uitslag van de Kamerverkiezingen flink naar links opgeschoven. Nooit eerder behaalden de progressieve partijen tezamen een meerderheid in de Kamer. Maar tot een gezamenlijk optreden zijn ze niet in staat. De onderlinge verschillen zijn daarvoor te groot.

Op tal van onderwerpen krijgt progressief Nederland ook nog de steun van de kleine christelijke partijen. Die zijn allang niet meer te omschrijven als 'klein rechts'. Waar het CDA na het debacle van gisteren op de links-rechts schaal gaat staan, is nog onduidelijk. Dat hangt sterk van de opstelling van de nieuwe, maar wat politieke afkomst betreft zeer heterogene fractie.

Aan de linkse opmars liggen verschillende factoren ten grondslag. Het gaat goed met de economie. Na jaren van bezuinigingen leeft het gevoel dat er extra geld moet worden uitgegeven voor de lagere inkomens, dat andere collectieve noden (volksgezondheid, onderwijs) beter moeten worden bediend en dat er meer oog voor het milieu moet zijn.

Meer nog telt dat de meeste linkse partijen populaire, aansprekende lijsttrekkers hadden. Kok heeft groot aanzien en trekt kiezers aan die anders wellicht VVD en CDA hadden gestemd. Hij wist de in 1994 door de PvdA aan D66 verloren kiezers terug te winnen. De PvdA is het wao-debacle te boven. De bijterige Rosenmöller is eveneens populair, vooral onder de jongeren en bij de oude linksere achterban van de PvdA. Hetzelfde geldt voor de SP, die bovendien met zijn tegen-cultuur aantrekkelijk is voor oude Janmaat-kiezers.

Geïsoleerd

Het politieke gevolg van deze verschuiving naar links is dat de VVD ondanks het historisch succes van Bolkestein vrij geïsoleerd is komen te staan, terwijl de VVD wel in grote mate verantwoordelijk is voor het succes van het paarse kabinet. De gok die Bolkestein vier jaar geleden met Paars nam is succesvol gebleken. Hij nam in de campagne voortdurend het initiatief, onder meer over de hypotheekrente-aftrek en het vreemdelingenbeleid.

De algemene ruk naar links en de iets vergrote afstand tot de PvdA werpen een lichte schaduw over de vreugde bij de VVD over de historische winst van Bolkestein. De VVD wacht moeizame onderhandelingen met de PvdA om nog zoveel mogelijk van het beleid te redden.

Dat is hoog nodig, wil het succes van het regeringsbeleid van de laatste tien jaar niet worden weggevaagd en wil ons land bestand zijn tegen de eerste de beste economische tegenwind die mogelijk tijdens de komende kabinetsperiode weer de kop opsteekt.

Het CDA kan de VVD nauwelijks te hulp schieten na de desastreuze nederlaag, de tweede in successie. Een bitter resultaat voor De Hoop Scheffer.

Hij had het ook lastig. Hij moest als enige de partij trekken. De partij was na 1994 tijden in verwarring; het had veel eerder een nieuwe lijsttrekker moeten aanwijzen. Het moest oppositie voeren tegen een kabinet dat de economische wind mee had. Het CDA-programma was wat gezinspolitiek betreft origineel, maar ongelukkig zonder geld voor een algemene lastenverlichting en dus slecht voor de werkgelegenheid. Het was een te links program voor een lijsttrekker als De Hoop Scheffer. Ook dat heeft het CDA zetels aan de VVD gekost.

Stabiel

Bovendien wensten de kiezers Paars II. Daarop was ook de media-aandacht gericht. Daar kwam het CDA niet tussen. De grimassen trekkende lijsttrekker zelf was nieuw, onzeker en onervaren in het vak. Zijn eerste taak is nu te zorgen dat de nieuwe fractie een stabiele eenheid wordt. Dat wordt nog een lastige klus.

Voor PvdA en VVD is het verval van D66 niet leuk. Dat voorkomt een rimpelloze voortzetting van het eerste paarse kabinet waar ze op uit waren. D66 heeft het verval aan zichzelf te wijten. De partij had geen gezicht. De fractie was te lief en twee van de vier ministers, Sorgdrager en Van Mierlo, waren onder de maat.

Borst mag gegroeid zijn als lijsttrekker, als politicus blonk ze niet uit. Het beste is als zij snel de weg voor De Graaf vrij maakt. Ze heeft zich belangeloos opgeofferd voor haar partij die geen keuze tussen de jongeren durfde te maken. Daarvoor verdient ze respect.

De grote overwinnaar is natuurlijk Wim Kok, die voor het eerst een echte verkiezingsoverwinning heeft behaald. Hij is de spil van de Nederlandse politiek. Het premierschap komt de even voorzichtige als onaantastbare Kok toe, die de 'premier-bonus' binnenhaalde. Maar hij zal nu wel echt moeten gaan regeren, nadat hij het laatste jaar vooral op de winkel paste uit angst voor coalitie-ruzies.

Moeizaam

De kabinetsformatie wordt moeizaam. PvdA en VVD verschillen over veel zaken, van media-politiek tot volksgezondheid, van overheidsfinanciën tot belasting-politiek, van voorkeur voor bevordering van de economie versus meer aandacht voor het milieu. Ook op het gebied van defensie en ontwikkelingssamenwerking liggen de partijen uiteen.

Maar de twee zijn door de kiezersuitspraak tot elkaar veroordeeld. Ze zullen proberen D66 daarbij te betrekken, maar de partij die zegt de kiezers serieus te willen nemen, behoort daar niet op in te gaan.

Eén ding kan niet, en dat is een kabinet over links. Groenlinks moge dan een fraaie uitslag hebben behaald, de partij is veel te radicaal en moet bij regeren zowat alles inslikken waar ze voor staat. Meer dan een luis in de pels van de PvdA kan ze niet zijn. En dat is voor Wim Kok gezien de omvang van die luis al akelig genoeg. Maar ook voor de VVD, die met een zelfbewustere en linksere PvdA van doen krijgt dan vier jaar geleden.