Twintig jaar na bevallingsenquête in
Vinger aan de Pols, wil Ria Bremer weten:

Op een willekeurige dag in Nederland vindt elke 162 seconden een uitbreiding van de bevolking plaats. Aan het eind van zo'n etmaal is ons land zo'n 550 kinderen rijker. Het vruchtbare deel van de Nederlandse dames en heren heeft er duidelijk weer zin in, na een dip van het aantal geboorten in 1996.

Nu de economie onverminderd voortraast, vliegen de geboortekaartjes ons weer om de oren: elk jaar ruim 200.000 verschillende ontwerpen als bewijs van evenzovele nieuwe baby's. Het ene leventje is het gevolg van een 'normale' conceptie; het ander tot stand gebracht met behulp van een vruchtbaarheidstechniek.

Bijna 20 jaar geleden, toen tv-journaliste Ria Bremer in haar nog jonge AVRO-programma 'Vinger aan de Pols' leiding gaf aan de enquête 'Hoe Bevalt Nederland?', was het beeld van zwangerschappen wezenlijk anders dan nu. Hoogste tijd dus voor een nieuwe peiling die in beeld gaat brengen hoe en onder welke omstandigheden de Nederlandse vrouw thans zwanger wordt en kinderen krijgt.

door RENÉ STEENHORST

Het is oktober 1982, het Nederlandse volk zit, koffie drinkend en nootjes knabbelend, op het puntje van de bank voor de buis. "Nog even persen, liefje", klinkt de stem van de verloskundige in honderdduizenden huiskamers. "Nog even maar..." Dan ineens is er, te midden van decente beelden van de moeder, aandoenlijk babygeschrei. In de NOS-studio in Hilversum gaan bij het publiek de handen op elkaar.

Applaus voor mevrouw Duutz! Zij is de eerste Nederlandse vrouw die een kind krijgt voor het oog van de camera. Nog onbewust van de publicitaire betekenis schrijft de kersverse moeder televisiegeschiedenis in de verloskamer van het Amsterdamse Slotervaartziekenhuis. De bevalling waarop lang moet worden gewacht is rechtstreeks te zien in de omroepstudio en de huiskamers. Hier en daar worden vochtige ogen van ontroering gedroogd.

Ook Ria Bremer, inmiddels 61 jaar en nog altijd presentatrice en eindredactrice van Neerlands oudste medische pubieksprogramma op tv, kan bijna negentien jaar later nog altijd niet emotieloos kijken naar de beelden van toen. "Agossie!", roept ze zowel bij het zien van baby-Duutz als haar eigen jonge beeltenis, met modieus verend kapsel: "Het was spannend. We hadden het Slotervaartziekenhuis uitgekozen voor de live-uitzending van Vinger aan de Pols, die geheel gewijd was aan de enquête 'Hoe Bevalt Nederland?' In het Slotervaart werden toen erg veel kinderen geboren. Per etmaal een stuk of acht. Jonge moeders en baby's genoeg, dachten wij. Maar toen we 's morgens voor de rechtstreekse uitzending het ziekenhuis binnen kwamen, was het juist die dag angstig rustig. Zegge en schrijven één vrouw stond op het punt van bevallen. Mevrouw Duutz dus. Gelukkig stemde ze in met deelname aan de uitzending. Haar kind zou ter wereld komen via een vacuümextractie."

"Ach, zie die bult nu toch eens!", roept Ria uit, wanneer de camera van inzoomt op het bolletje van de baby, waarop de vacuümextractor, een soort gootsteenontstopper, een duidelijke bobbel heeft achtergelaten. Gniffelend: "Mevrouw Duutz droeg tijdens de bevalling een rood T-shirt met daarop levensgroot 'Coca Cola'. We waren zo blij dat zij wilde meewerken, omdat we anders écht met lege handen in de uitzending hadden gestaan, dat we haar niet durfden vragen of zij wellicht iets ander kon aantrekken dan uitgerekend dát shirt."

En zo had het frisdrankenconcern gratis zendtijd. De Reclame Codecommissie zou vandaag de dag de AVRO voor deze sluikreclame zwaar beboet hebben; toen was dat nog niet aan de orde. Bovendien was het een bijzondere gebeurtenis, die tegenwoordig vast onderdeel is van het dagelijkse pakket aan reality-televisie. Geboorten op de buis zijn nu niets uitzonderlijks meer, evenals de wijze waarop kinderen 'gemaakt' worden. We zien nagenoeg àlles. Er is vrijwel geen gêne meer.

Ook Angela Groothuizen (foto rechts), ex-Dolly Dot en tegenwoordig AVRO-medewerkster, kende enkele jaren geleden geen terughoudendheid toen zij zwanger was. Nederland moest en zou haar dikke buik zien, wilde ze. Ze was er trots op dát begreep iedereen wel. Alhoewel het exposeren daarvan door velen toch als overdreven werd beschouwd. Angela's hoogzwangere staat zou echter 20 jaar geleden zonder pardon van het scherm zijn geweerd. Ria Bremer: "Zelf werd ik voor het eerst zwanger toen ik 'Stuif 'es in' presenteerde en Televizier Magazine. Toen ik mijn directeur, Siebe van der Zee, vertelde dat ik in verwachting was, zei hij: 'Gefeliciteerd! Leuk voor jullie. Van harte.' En daar overheen: 'Wanneer wil je stoppen met werken?' Ik stoppen met werken? Daar dacht ik geen moment aan, tot verbijstering van Van der Zee. Die moest toen niets hebben van werkende vrouwen en crèches. Kinderen hoorden thuis bij moeder. Bij mijn derde zwangerschap wist hij al hoe laat het was en dat ik het werken nooit zou opgeven. Ik ben vrij zeker de eerste tv-presentatrice geweest die zwanger op het scherm verscheen. Maar, in een keurige positiejurk waarin je Het Buikje bijna niet zag."

Er schuilt een wereld van verschil tussen het zwanger-zijn toen en nu in ons land. Bijna alles is veranderd in twintig jaar: de rol van de vrouw als moeder, de rol van de partner, de carrièrewensen van de vrouw die derhalve gemiddeld later kinderen wil, de zwangerschapsmode. Bovendien zijn er vruchtbaarheidstechnieken gekomen die soms kinderloosheid kunnen opheffen, zoals eiceldonatie, reageerbuisbevruchting, geïnsemineerd donorsperma of zaadcellen die ín een eicel zijn geprikt.

En niet te vergeten: de aanwezigheid van andere culturen in ons land. Ook dat heeft het beeld van bijvoorbeeld de professionele begeleiding van een zwangerschap ingrijpend gewijzigd. Het enige dat, ondanks alles, niet is veranderd, is de draagtijd van negen maanden.

Al die veranderingen rond zwangerschap en bevalling zullen de komende tijd opnieuw in kaart worden gebracht. De AVRO en Vinger aan de Pols zoeken vrouwen die tijdens hun zwangerschap en de geboorte van hun kind(eren) hun ervaringen voor de enquête 'Hoe bevalt Nederland?' willen bijhouden. Net als in het televisieseizoen 1982-1983. Ervaringen, zowel goede, slechte als opmerkelijke, die de basis zullen vormen van een nieuwe televisieserie van tenminste zes afleveringen die volgend najaar (2001) wordt uitgezonden.

Waarom na al die jaren wéér een enquête over 'zwanger Nederland'? Ria Bremer: "Ik ben mijn loopbaan aan het afbouwen. Deze enquête wordt min of meer mijn afscheid van de televisie. Iemand herinnerde me aan dat grote onderzoek van toen, waaraan ruim 1900 vrouwen meededen. Ze hadden stuk voor stuk veel werk gemaakt van de 236 vragen die waren gesteld en die wij hadden geformuleerd met behulp van gynaecoloog G.J. Kloosterman. Het was fantastisch. Complete levensgeschiedenissen, soms heel bijzondere, waren erbij gevoegd."

Ineens komende de herinneringen weer haarscherp op het netvlies van Ria Bremer. Hoe zij met Paul van Walsum, de man van de kijk- en luistercijfers, alsmede enkele andere medewerkers van het Vinger aan de Pols-team, een paar dagen zat opgesloten in een hotel te Wolfheze. Om er de honderden enquêteformulieren uit te zoeken. "Ze lagen op de grond, op de bedden, in de vensterbanken, keurig in stapeltjes met briefjes erbij. Allemaal geselecteerd op onderwerp en geschiktheid voor het programma. Elke letter werd gelezen. De meest leuke en lachwekkende dingen kwamen we tegen: zoals over een vrouw die, toen ze zwanger was, als afwijking had dat ze de asbak leeg at. Of een andere vrouw die het niet kon laten de kalk van de muren te knabbelen."

De eerste aanvragen voor de nieuwe enquête stromen inmiddels binnen. Vrouwen die van plan zijn zwanger te worden of maximaal één maand in verwachting zijn en mee willen doen aan de enquête 'Hoe Bevalt Nederland?', kunnen een kaartje of e-mail sturen met daarop hun naam, adres, leeftijd, en de duur van de zwangerschap naar: Redactie Hoe Bevalt Nederland?, postbus 1244, 1200 BE Hilversum. Email: mmm@mmm-productions.nl.

Ria Bremer: "De aanvragen zijn bijzonder welkom en zullen in de komende twee maanden verwerkt worden, waarna de enquêteformulieren opgestuurd zullen worden. Ik ben ontzettend benieuwd hoeveel mensen nu weer gaan meedoen. Ze krijgen allemaal persoonlijk een reactie van mij."

De stand van zaken rond de enquête zal ook worden bijgehouden op de internetsites www.gezondsite.nl en www.telegraaf.nl