Politici, in het bijzonder de eerst verantwoordelijke minister-president, zijn zelden goed voorbereid op één belangrijk aspect van hun taak: de verhouding met het staatshoofd. Of het nu gaat om de kiezers, het parlement, de oppositie, de ministers of lobbygroepen, ze weten wat hun te wachten staat. Maar het verkeer met het staatshoofd is voor hen meestal een onontgonnen terrein.

Is de monarch nog jong en onervaren en zijn de politici gepokt en gemazeld, dan kunnen zij het staatshoofd nog wel kneden, maar als dat na verloop van tijd veel kennis en routine heeft opgedaan, dan valt met het staatshoofd meestal niet meer te spotten.

In de loop van de jaren hebben de tien premiers met wie Juliana als koningin te maken kreeg en de tientallen politici die haar tijdens kabinetsformaties ontmoetten, dat kunnen ervaren. Ze kon warm, huiselijk en sociaal zijn, maar ook erg emotioneel en koppig.

Zakelijk was het allemaal niet; wat dat betreft is haar dochter Beatrix, met haar neiging tot perfectie en tot controle van haar omgeving, doelbewust een totaal andere vorstin. Omdat zij zich schikt in de parlementaire democratie weet zij dat ze niet om de verantwoordelijke politici heen kan. Die hebben het laatste woord.

Voor Juliana lag dat zeker bij haar aantreden anders. Haar moeder, koningin Wilhelmina, was als staatshoofd nog een kind uit de tijd dat vorsten, zeker binnenskamers, veel politieke invloed hadden. Bij haar dochter Beatrix is dat totaal anders. In die zin was Juliana een koningin in een overgangsperiode.

In het begin van de jaren vijftig weigert zij uit principe om mee te werken aan de uitvoering van het doodvonnis van enkele oorlogsmisdadigers. Hun straf moest worden omgezet in levenslang. Het kost veel moeite een minister van Justitie te vinden die dat voor zijn verantwoordelijkheid wil nemen.

Berucht ook zijn in die tijd de geschillen tussen de pacifistische en religieuze Juliana en de minister van Buitenlandse Zaken Stikker over een aantal redevoeringen die zij bij een bezoek aan de Verenigde Staten wil afsteken. Het kabinet vindt het maar onzin wat ze daar wil zeggen, maar zij laat zich nauwelijks de wet voorschrijven.

Haar opvattingen, waarin zij wordt gesteund door de gebedsgenezeres Greet Hofmans – aangetrokken om de zieke prinses Marijke te helpen – staan lijnrecht tegenover die van prins Bernhard. Hij steunt het kabinetsbeleid.

Het dreigt tot een echtscheiding te komen waarbij de dochters hun vader steunen. Voor Drees was dat een rampscenario. Nederland zou in tweeën uiteenvallen waarbij naar verwachting de meeste burgers achter de geliefde Koningin zouden staan, terwijl de politiek op één lijn zat met de prins.

Een trio wijze mannen brengt het vorstelijk tweetal weer tot elkaar. Met de huwelijken van de twee oudste dochters in de jaren zestig ging het ook niet van een leien dakje. Het kabinet werd eerst buiten de verloving gehouden van de inmiddels katholiek geworden Irene met een politiek rechtse Spaanse edelman die ook nog aanspraken maakte op de Spaanse troon.

Premier Marijnen verloor in die tijd elke greep op de gebeurtenissen. Hetzelfde overkwam een paar jaar later premier Cals toen Beatrix zich verloofde met Claus von Amsberg. Hij had het verzet daartegen volstrekt onderschat. Tijdens de kabinetsformaties in die tijd was Juliana vooral de regisseur op afstand en was ze afhankelijk van haar politieke adviseurs. Dat zij in 1973 per se de PvdA´er Den Uyl op wie zij, net als op Drees, zeer gesteld was, als premier wilde, is altijd ontkend. Bij de keuze van premiers en ministers, maar ook van bijvoorbeeld burgemeesters, stak ze zeker in het begin haar oordeel niet onder stoelen of banken.

Bij de Lockheed-affaire was haar insteek helder. De Commissie van Drie, die een onderzoek deed naar de eventuele aanname van steekpenningen door prins Bernhard, kon van alles vinden, maar een vervolging – die overigens weinig kans op succes had – was onaanvaardbaar voor haar. Indirect dreigde ze met aftreden.

Den Uyl wilde ook geen vervolging die het land zou verscheuren en de monarchie in een totale crisis zou storten waarvoor hij dan als socialist verantwoordelijk zou zijn. Er werd van afgezien prins Bernhard het dragen van een uniform officieel te verbieden. Bernhard werd verzocht af te zien van dat uniform, wat hij deed.

De laatste maal dat Juliana het kabinet voor het blok zette, was bij de aankondiging van haar aftreden. Ze had dat buiten de premier om besloten. Bovendien wezen zij en Beatrix 30 april aan als de officiële verjaardag van de nieuwe Koningin, waar Van Agt ook weinig gelukkig mee was.

Na haar aftreden kreeg Nederland een geheel ander type als staatshoofd, Beatrix, die sterk tot doel had rumoer rond haar Huis te vermijden. Dat is haar niet helemaal gelukt, wat dat betreft is de koninklijke familie net een gewoon gezin.