AMSTERDAM - De Bijlmerramp heeft kunnen gebeuren omdat de overheid de veiligheid van de Nederlandse burgers ondergeschikt maakte aan de veiligheid van El Al-vliegtuigen. Alsof dat niet genoeg was heeft diezelfde overheid daarna met liegen en bedriegen geprobeerd om de toedracht te verdoezelen. De parlementaire enquête over de Bijlmerramp vormde het trieste sluitstuk; dat was de beste doofpot die de overheid zich kon wensen.

Het zijn harde noten die ex-Volkskrant journalist Pierre Heijboer kraakt in zijn dinsdag verschenen boek 'Doemvlucht - de verzwegen geheimen van de Bijlmerramp'.

Bijna op de kop af tien jaar nadat een El Al-Boeing zich in de flats Groeneveen en Kruitberg in de Amsterdamse Bijlmer boorde, komt Heijboer met zijn onthullingen. De volledige waarheid over de ramp, die aan 43 mensen het leven kostte, staat ook niet in Doemvlucht. "Maar ik heb wel meer boven tafel gekregen dan de enquêtecommissie", zegt Heijboer.

Op 4 oktober 1992 zat Heijboer net achter een bord boerenkool, toen zijn redactie hem belde. Er zou een vliegtuig zijn neergestort in de Bijlmer. Heijboer griste jas, pen en blocknote bij elkaar en stond tien minuten later tegenover het inferno.

"Mijn eerste gedachte was; gelukkig, iedereen is dood. Geen half verbrande mensen. Zoiets kon niemand hebben overleefd." In de weken daarna deed hij voor de Volkskrant verslag van de bergingswerkzaamheden, de verklaringen, de geruchten en de herdenkingen van de slachtoffers.

De omslag kwam na anderhalve maand. Heijboer: "Toen ontdekte ik dat ik werd belazerd en bedonderd door Wolleswinkel (Rijksluchtvaartdienst-red) en Knook (Luchtverkeersleiding)." Vanaf dat moment werd hij van verslaggever onderzoeker en beet hij zich vast in het onderwerp. De resultaten van dat onderzoek haalden niet altijd de krant.

"De eindredactie zei niet dat ze 't niet geloofden, maar dan was er zogenaamd 'geen ruimte'." Van hoofdredacteur Pieter Broertjes kreeg Heijboer heel lang ruimte, maar ook hem gingen de complottheorieën op een gegeven moment te ver. "'Pierre, daar zijn we in Nederland niet geraffineerd genoeg voor', zei hij tegen me", vertelt Heijboer.

In maart 1997 ging Heijboer met de VUT. "Ik had al mijn onderwerpen bij de krant goed afgerond, behalve dat ene. Nu had ik tijd te over." Hij sprak met tientallen mensen, worstelde duizenden documenten door en diende 103 WOB-verzoeken in om stukken te pakken te krijgen. Hij leerde dingen die hem verbijsterden.

Uit gesprekken met collega's van de omgekomen gezagvoerder Itzhak Fuks trok Heijboer de conclusie dat Fuks moet hebben gedacht dat hij door een vanaf de grond afgevuurde raket was geraakt. Met een dergelijke mogelijkheid hield El Al al rekening sinds in 1973 een toestel met de toenmalige premier Golda Meir aan boord bijna op die manier uit de lucht werd geschoten bij Rome.

Uit angst dat er nog een tweede ploeg zou staan om het karwei af te maken, wilde Fuks per se over dichtbevolkt gebied terugvliegen naar Schiphol. "Voor het afvuren van een raket heb je schootsveld nodig en dat heb je niet in de Bijlmer", zegt Heijboer. De gevolgen waren desastreus. Fuks haalde de luchthaven niet meer en het vliegtuig stortte neer op de twee flats.

Volgens Heijboer vliegt El Al met goedvinden van de Nederlandse overheid vaker over bewoonde gebieden, waar dat andere luchtvaartmaatschappijen niet is toegestaan. De reden is dat El Al met onvoorspelbaar vlieggedrag hoopt terroristen voor te blijven, maar daarmee wordt volgens Heijboer de veiligheid van de bewoners op de grond ondergeschikt gemaakt aan de wensen van de Israëliërs. De reden: geld. Heijboer: "El Al is een uitstekende klant van Schiphol."

In werkelijkheid was de Boeing niet geraakt door een raket. Achterstallig onderhoud was de oorzaak van het neerstorten. Inspectie in opdracht van de Rijksluchtvaartdienst van de bouten waarmee de motoren aan de vleugels waren bevestigd, wees volgens de auteur uit dat de helft ondeugdelijk was. Heijboer vermoedt dat El Al de strenge onderhoudsinstructies van fabrikant Boeing uit bezuinigingsoverwegingen aan de laars lapte. Desondanks wees Wolleswinkel met de beschuldigende vinger richting Boeing, "want El Al bracht nou eenmaal veel geld binnen", sneert Heijboer.

De meest verbijsterende ontdekking van zijn onderzoek noemt hij echter "het gemak en de arrogantie waarmee de overheid burgers beliegt en bedriegt en ook nog denkt er mee weg te komen." De parlementaire enquête Bijlmerramp bracht de bestuurlijke en ambtelijke verkokering in Nederland goed aan het licht, maar was in feite de beste doofpot die de overheid zich kon wensen.

Grote schuldige is de Tweede Kamer, zegt Heijboer. "Die frustreerde en bemoeilijkte het werk van de enquêtecommissie stelselmatig." Ambtenaren logen onder ede en bleven ongestraft. De commissie zelf had niet de moed om de burgers mee te delen dat de Tweede Kamer onvoldoende tijd had gegeven om goed werk af te leveren. "Last but not least; journalisten hadden langer moeten doorspitten."

Heijboer heeft zijn ei gelegd. Wat verwacht hij er van? Schouderophalend: "Mijn gevoel zegt me dat er veel publiciteit en enige commotie naar aanleiding van mijn boek ontstaat, waarna eenieder weer overgaat tot de orde van de dag. Tenzij een paar Kamerleden zo dapper zijn om te zeggen dat de enquête over moet."

Veel fiducie heeft hij daar niet in. Wat hem betreft is het Bijlmerboek, voorlopig, gesloten. "Op 4 oktober sta ik in ieder geval, zoals ieder jaar, bij de herdenking." Het enige dat ik nog wil doen is het Leger des Heils bellen om te zeggen dat ze daar net als tien jaar geleden, 'Shall we gather at the river' moeten spelen."

zoek naar gerelateerde artikelen

di 24 sep 2002, 16:05