Psycholoog pleit voor structurele aanpak
'Pesten is geen kinderspel'

door Marjolein Hurkmans

Sommige kinderen lopen rond met zelfmoordplannen, beschadigen zichzelf, raken al hun spontaniteit kwijt en blijven een leven lang bang voor onbekende situaties. De gevolgen van pesten zijn desastreus. Voor de slachtoffers, maar ook voor de daders. Recente onderzoeken wijzen uit dat een groot deel van de kindermisbruikers als kind gepest is op school en dat jonge dadertjes eenmaal volwassen vier keer zoveel kans lopen om in het criminele circuit terecht te komen. En het is bepaald geen te verwaarlozen groep die met pestgedrag te maken heeft. Deze week kreeg de website www.pesten.net zijn vijfmiljoenste bezoeker.

                                                                                                     Illustratie: Dilys de Jong

Ze is klein en tenger, brilletje, kort haar met veel gel achterover gekamd, simpele zwarte trui met het logo van K-Otic en een spijkerbroek. Haar naam wil ze liever niet in de krant. "Ik ben aan het solliciteren en als ze weten dat ik gepest ben, werkt dat natuurlijk tegen me. Dan denken ze dat er iets mis is met me."

"Ik ben altijd bang. Als ik ergens naartoe moet waar nieuwe mensen zijn," vertelt ze, "dan krijg ik acute buikpijn. Soms zelfs tot aan overgeven toe." Achttien is ze nu en vanaf haar vierde het slachtoffer van pesterijen op school. "Maar pas op mijn tiende werd het echt erg. Daarvoor was ik alleen maar een buitenbeentje, daarna begon het schelden: 'brillenjood', 'lelijkerd'. Er werden spullen van me gestolen en kapot gemaakt... Het werd steeds erger en erger."

Lisa, laten we haar zo maar noemen, is een van de reguliere bezoeksters van de website www.pesten.net die vijf jaar geleden werd opgezet door de vader van een jongetje dat op school werd getreiterd. Psycholoog Bob van der Meer, voorzitter van de Stichting Europees Expertisecentrum voor Veiligheid en ontwerper van het pilotproject School en Veiligheid, is als pestexpert betrokken bij de website. "Nog steeds wordt pesten als probleem niet serieus aangepakt", verzucht hij. "Het aantal kinderen dat beschadigd raakt, loopt de spuigaten uit."

Geen subsidie

Psycholoog Bob van der Meer

Van der Meer schreef in 1988 zijn eerste boek over het probleem. Daarmee zette hij pesten op de kaart. "Sindsdien wordt er weliswaar aandacht aan besteed in de media en probeert men af en toe een proefprojectje uit, maar subsidie voor de website bijvoorbeeld kan er niet af. Weet je wat Adelmund zei toen ze onze aanvraag behandelde? 'Aan deze site is geen behoefte'! Het geld om de site in de lucht te houden komt van bedrijven die kennelijk wel inzien dat de gevolgen van pesten funest zijn voor de betrokkenen en de samenleving."Zijn bevlogenheid vindt zijn oorsprong in de periode dat hij naast zijn studie psychologie als gymleraar op een middelbare school werkte. "Tussen de 10 en 15 jaar is sport het belangrijkste identificatiemiddel. Wie niet goed is in voetbal of atletiek, loopt grote kans het pispaaltje te worden. Tijdens mijn allereerste les liep een meisje huilend de gymzaal uit. Ik wist meteen wat mijn specialisatie zou worden."

Ook de Pabo-student Night-wish -zijn internetnaam-, heeft zijn studie toegespitst op het treiteren. "Het viel me tegen dat er op de Pabo zo weinig aandacht aan wordt besteed. Alleen de gymdocent zei: 'Als ik merk dat jullie het in je hoofd halen om kinderen zelf teams te laten kiezen met gym dan zorg ik er persoonlijk voor dat je van de Pabo wordt getrapt'."

Afwijken van de norm

Overigens is het niet alleen achterblijven in sport dat een kind tot slachtoffer maakt. Van der Meer: "In feite is iedere vorm van afwijken van de norm een risico. In een klas waarin een 6 als gemiddeld wordt beschouwd, zal de uitblinker met tienen de verstotene worden, in een klas vol stoere jongetjes het dromertje."

Lisa weet wat haar tot 'uitverkorene' maakte. "Ik was anders dan de rest. Had niks met roze en speelde nooit met poppen. Op de middelbare school werd het pesten zo erg dat ik in de pauzes niet meer de kantine in durfde. Als de bel ging, rende ik naar huis om pas op het laatste moment de les weer binnen te komen. Ik heb in die periode vaak gedacht aan zelfmoord. Maar dat vond ik zielig voor mijn ouders. Uiteindelijk ben ik van de havo naar het mbo gegaan om van school te kunnen veranderen, maar ook daar werd ik getreiterd. Ik heb door het pesten geen enkele opleiding afgemaakt."

'Zondebokgedrag' noemt Van der Meer dat. "Dat zie je meestal bij kinderen die veelvuldig gepest worden. Ze reageren soms heel provocerend of agressief, maar meestal stralen ze pure passieve angst uit. Ze hebben geen greintje zelfvertrouwen, zijn er zelf ook van overtuigd dat er van alles mis met hen is. Dat wordt door de nieuwe klasgenootjes feilloos opgepikt."

Van der Meers voorstel 'School en Geweld' moet het pesten structureel aan gaan pakken. Met de pilotprojecten in Rotterdam en Utrecht zijn positieve resultaten geboekt. "Er moet verplichte hulp komen voor notoire pesters en eventueel hun ouders", legt hij uit. "Ook pesters zijn slachtoffers. Vaak komen zij uit gezinnen waar geweld en agressie normaal worden gevonden. Verder pleit ik voor het invoeren van een signaleringsinstrument. Aan de hand van een aantal vragen aan de leerlingen in een klas kan worden vastgesteld welke kinderen verhoogd risico lopen dader of slachtoffer van pesten te worden. Aan hen kan dan gerichte hulp worden geboden, bijvoorbeeld met speciale judotrainingen, waarbij een potentiële dader andere oefeningen krijgt dan een mogelijk slachtoffer."

Voor het invoeren van dit beleid is het echter wel noodzakelijk dat zowel overheid als onderwijs erkent dat pesten een probleem is. "Op mijn school deden ze de klachten van mijn ouders af als onzin", zegt Lisa. "Op hun school gebeurde dat niet. Als ik op tafel de polka had gedanst met een bord op mijn buik met daarop 'Ik word gepest', hadden ze nog net gedaan of ze het niet zagen."

Verplicht beleid

En dat is volgens Van der Meer de algemene houding van de scholen. "Dat kan niet langer. Scholen moeten verplicht een beleid met betrekking tot pesten hebben en als dat er niet is, kun je als ouder de school aanklagen. Onlangs heeft een vader een dergelijke zaak gewonnen en werd de school verplicht gesteld een antipestbeleid op te stellen. "

Ook Nightwish is er van overtuigd dat het tijd is voor een gericht beleid. Voor mijn onderzoek heb ik een oproep op de site gezet waarin ik slachtoffertjes vroeg me te vertellen wat er op hun school tegen pesten werd gedaan. De uitkomst was verbazend. Niets!"

"We hebben nu lang genoeg gefröbeld", vindt Van der Meer. "Pesten wordt nog steeds beschouwd als een kinderlijk spelletje, maar is een serieus probleem van ongekende omvang. Al teveel jaren hebben we weggegooid met nutteloze knip- en plakprojectjes due alleen maar geld kosten en niets opleveren. Verdorie, moet er soms eerst een kind zelfmoord plegen voordat we de knop in Nederland omzetten?"