door Daphne van Dijk

Krampen in je buik, chagrijnig en geprikkeld naar je omgeving, opgeblazen borsten en een moe gevoel. Miljoenen vrouwen hebben er last van tijdens de maandelijks terugkerende menstruatie. Maar er is hoop, met name voor pilgebruikers. Die periodieke bloeding is helemaal niet nodig. Althans, dat beweren de Braziliaanse professor in de gynaecologie Elsimar M. Coutinho en de Amerikaanse biomedicus Sheldon J. Segal in hun spraakmakende boek Is Menstruation Obsolete? (Oxford University Press).

AMSTERDAM - Gemiddeld menstrueren we in totaal 6 jaar van ons leven en dat is al een paar jaar meer dan enkele eeuwen terug. Hoewel de meeste vrouwen alle vervelende klachten die met de maandelijkse bloeding gepaard gaan, kennen, schijnen de meesten hun ongesteldheid niet te willen missen. Professor Coutinho en biomedicus Segal vinden dat onbegrijpelijk. Want juist vrouwen die de pil slikken kunnen volgens hen moeiteloos hun bloeding overslaan. Vanuit medisch oogpunt is die bloeding namelijk nutteloos, zo stellen zij in hun boek over dit onderwerp. En uiteindelijk is het milieu er ook bij gebaat. Per jaar gebruiken menstruerende vrouwen gemiddeld 220 maandverbanden, 151 tampons en 181 inlegkruisjes.

Rondom de maandelijkse bloeding van vrouwen hangt een zweem van mysterie. Het is de straf van God omdat Eva een hap uit de appel nam. Sommigen beschouwen ongesteldheid als vies of iets waarvoor je je moet schamen. Binnen sommige religies is het onrein je vrouw in die periode aan te raken. Anderen geloven dat de baarmoeder bij de bloeding grondig gereinigd wordt en dus zou het gezond zijn voor vrouwen. Volgens de auteurs van het boek zijn dit hardnekkige misverstanden. - Dat we deze ingeprente fabeltjes maar moeilijk uit ons brein kunnen verbannen, komt volgens Coutinho en Segal doordat we eeuwenlang geloofden in het nut van bloeden. Het zogenaamde aderlaten, dat al bij de oude Grieken werd gedaan, heeft volgens het boek alles te maken met menstruatie. Tot het einde van de negentiende eeuw geloofde men dat aderlaten - al dan niet met bloedzuigers - de beste behandeling voor een scala aan ziektes was. Hoewel het aftappen van bloed inmiddels niet meer toegepast wordt, leeft het idee voort dat bloedverlies bij vrouwen het lichaam schoon zou spoelen.

Marketingtruc

Toen veertig jaar geleden de pil werd geïntroduceerd, bleek wederom hoe verankerd dit idee in ons brein zit. De uitvinders van de pil, Gregory Pincus en John Rock, voegden een stopweek toe om vrouwen gerust te stellen. Het was een marketingtruc om vrouwen over te halen aan de pil te gaan. Zolang de cyclus tijdens het pilgebruik leek op wat vrouwen gewend waren, zouden, zo dacht men, vrouwen eerder geneigd zijn de pil te gebruiken. En ongesteldheid zou vrouwen geruststellen dat ze niet zwanger waren. En dat terwijl deze maandelijkse bloeding eigenlijk een nepmenstruatie is en artsen toen al adviseerden om door te slikken tijdens bijvoorbeeld een vakantie.

Ook de Katholieke Kerk speelde op de achtergrond een belangrijke rol. In 1958 keurde Paus Pius XII de pil voor katholieken goed. Deze opmerkelijke stap kwam doordat de uitvinders het Vaticaan aanvankelijk konden overtuigen van de 'natuurlijkheid' van deze vorm van geboortebeperking: er werd immers geen zaad verspild en de vrouw had nog steeds een maandelijkse bloeding. En de kunstmatige hormonen in de pil, progestageen en oestrogeen, werden ook al door het lichaam zelf aangemaakt, zij het in mindere mate. In 1968 werd de pil overigens weer verboden, toen de paus erachter kwam dat er bij pilgebruik geen eisprong plaatsvindt.

Maandelijkse menstruatie is in het dierenrijk zeldzaam. Op een enkeling na (bijvoorbeeld vleermuizen) hebben de meeste zoogdieren maar één keer per jaar een eisprong. Wij mensen maandelijks. Elke paar dagen na de menstruatie komt er een eitje vrij dat in de eileider wacht op bevruchting. Na bevruchting nestelt het eitje zich in de baarmoeder. Maar als de bevruchting niet plaatsvindt, wordt de binnenwand van de baarmoederwand op een gegeven moment afgestoten wat gepaard gaat met kramp en bloeden. De ongesteldheid is begonnen. Een vrouw verliest in deze periode tussen de 30 en 50 milliliter bloed. Vroeger zei men dat de baarmoeder 'huilt' omdat geen zwangerschap is opgetreden.

Toegenomen

De afgelopen eeuw is het aantal keren dat een vrouw vloeit in haar leven toegenomen tot gemiddeld 450 keer in het leven van een westerse vrouw tot zij rond haar 45e- 50e in de overgang raakt. Ter vergelijking: de Australische aboriginals die gemiddeld zes kinderen krijgen en hen drie jaar zogen, zijn slechts 160 keer in hun leven ongesteld (vergelijkbaar met ons leven ruim een eeuw geleden). Zij hebben dus veel minder menstruaties (en bijbehorende klachten) dan westerse vrouwen van nu, die gemiddeld twee kinderen krijgen en na drie maanden zwangerschapsverlof alweer overstappen op flesvoeding.

En dat met alle gevolgen van dien. Is de maandelijkse bloeding al geen pretje, veel vrouwen hebben juist de dagen voor de menstruatie de meeste last van vermoeidheid, depressie, vreetbuien of enorme stemmingswisselingen. Dit heet PreMenstrueel Syndroom (PMS) en ontstaat door allerlei hormonale veranderingen in het lichaam. Uit onderzoek blijkt, zo lezen we in het boek, dat er een duidelijk verband te zien is tussen PMS en huwelijkscrisissen, mishandeling van kinderen, slapeloosheid, problemen op het werk, vreetbuien, alcoholmisbruik, zelfmoordpogingen of ontslag.

Uit een Amerikaans onderzoek blijkt dat 45 procent van de werkende vrouwen die een arts bezochten, dat deed vanwege problemen rondom de maandelijkse bloeding. En ene dokter Dalton kwam tot de opmerkelijke bevinding dat in de 48 uur voor de menstruatie er op de werkvloer meer ongelukjes gebeurden zoals computerstoringen, typefouten, koffie die wordt omgestoten of dossiers die verkeerd worden weggezet. - Om al die problemen te voorkomen, zou het prettig zijn als er minder menstruaties in een vrouwenleven plaatsvinden. Veel zwanger zijn en lang borstvoeden past niet meer in ons westerse leven. Anorexia is als oplossing ook beslist niet aan te raden, het operatief laten verwijderen van de baarmoeder of de eierstokken is wel erg rigoureus. En topsport is niet voor iedereen weggelegd. Dus toch maar massaal allemaal aan de pil en doorslikken?

"Als ik vrouw zou zijn geweest, zou ik niet voor een maandelijkse bloeding kiezen en dus geen stopweek inlassen", vertelt gynaecoloog Frans Roumen van het Atrium medisch centrum in Heerlen. Roumen is ook lid van de werkgroep anticonceptie van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG). Het onderwerp heeft zijn bijzondere interesse. "Dat doorslikken kan overigens alleen met de zogenaamde monofasische combinatiepil, dus allemaal dezelfde pillen en niet met twee of drie fasen pillen. En wie tussentijds een bloeding krijgt, doet er goed aan wel even een stopweek in te lassen. Anders blijf je het bloedverlies houden. Maar verder kun je als vrouw met de juiste pil zonder problemen doorslikken zolang je wil."

Het boek Is Menstruation Obsolete? dat al in 2000 in de Verenigde Staten op de markt kwam, deed veel stof opwaaien. Maandenlang besteedden de media en wetenschappelijke tijdschriften er aandacht aan. De voors en tegens van pilgebruik werden zorgvuldig tegen elkaar afgewogen. Tegenstanders van het idee benadrukten de verhoogde kans van pilslikkers op trombose (vooral in combinatie met roken) en bij doorslikken dat het slijmvlies in de baarmoeder wordt opgebouwd, maar niet via een bloeding wordt afgevoerd (gewenst bij vaginale infecties).

Voorstanders stelden dat de voordelen opwegen tegen de nadelen. Meer dan honderd miljoen vrouwen slikken wereldwijd de pil. Daarbij schijnt de pil het risico op kanker in de eierstokken of baarmoeder-slijmvlies of op goedaardige gezwellen in de borsten aanzienlijk te verminderen. En wie problemen heeft met het idee dagelijks kunstmatige hormonen te slikken, kan volgens Coutinho vertrouwen op een grootschalig Brits onderzoek. Tien jaar nadat vrouwen gestopt zijn met het slikken, zijn de risico's op allerlei aandoeningen even groot als bij vrouwen die nooit de pil hebben genomen.

Geen extra risico

Gynaecoloog Roumen noemt de kritiek op het doorslikken onterecht. "Het verhoogde risico op trombose bij pilgebruik klopt, maar je loopt geen extra risico met doorslikken. Het klopt dat na de stopweek het baarmoederslijmvlies wordt opgebouwd, maar op een gegeven moment stopt dat. Na 6 maanden doorslikken ziet het er hetzelfde uit als na drie weken. Dat gaat ook op voor vrouwen die borstvoeding geven. Dus er is niets onnatuurlijks aan. Er zijn geen onderzoeken bekend waaruit blijkt dat doorslikken slecht is. Er zijn wel allerlei meningen. Daarom zal niet elke huisarts of gynaecoloog standaard doorslikken adviseren." - En toch blijken veel vrouwen moeite met het idee te hebben. Een rondje redactie leverde de volgende reacties op: "Het hoort bij me." "Ik voel me op en top vrouw als ik ongesteld ben." "Als ik doorslik, heb ik het gevoel dat het daaronder niet meer werkt." Of: "Je slikt toch hormonen."

Roumen begrijpt dergelijke reacties wel. "De pil is op een bepaalde manier geïntroduceerd. In een strip zitten 21 pillen en ook in de bijsluiter staat een heel verhaal over drie weken slikken en een stopweek houden", legt hij uit. "Veel gebruiksters die ik in mijn praktijk krijg, zijn verbaasd als ik vertel dat ze kunnen doorslikken. Waarom zo weinig vrouwen het weten? Hoewel wij het doorslikken al jaren adviseren, komen alleen vrouwen die problemen hebben met de menstruatie bij een gynaecoloog. Het is grappig om te merken dat het idee dat een menstruatie 'erbij hoort' zo wijd verbreid is. Net zoals het erbij hoort dat de zon elke dag opkomt." Alleen kunnen de vrouwen aan dat laatste weinig veranderen.