door Daphne van Dijk

Uit onderzoek dat de veerdienst SeaFrance onlangs liet uitvoeren, blijkt dat bijna drie op de vier Britten in verlegenheid worden gebracht als twee mensen elkaar publiekelijk zoenen. Cijfers voor Nederland zijn er niet, maar getuige De Kus van Máxima en Willem-Alexan- der afgelopen zaterdag, kregen maar weinig mensen het schaamrood op de kaken. Hoe mensen reageren op kussen, is namelijk voor een groot deel cultureel en historisch bepaald.

AMSTERDAM/LEUVEN - Justin Webb, de correspondent van de BCC, roemde in het Britse avondnieuws ons koninklijk stel dat verliefd en gepassioneerd durfde te kussen. Dit in schril contrast met het plichtmatige kusje destijds tussen prins Charles en Lady Di.

Ook onze Belgische zuiderburen waren ondersteboven van de gepassioneerde zoen op het balkon. Hun kroonpaar Mathilde en Filip trouwden twee jaar eerder en gaven elkaar na het jawoord een kus. Op de wang welteverstaan. Het zal wel aan het protocol gelegen hebben, want volgens de Belgische professor Piet Nijs, hoogleraar medische seksuologie, psychiater en kusdeskundige van de universiteit van Leuven, geldt hoe zuidelijker in Europa, hoe warmbloediger en vuriger er wordt gezoend.

De kus vormt veelvuldig het hoogtepunt in bouquetromans, wordt geroemd en geëerd door dichters, beschilderd door kunstenaars, besproken in legenden en geprezen door schrijvers. Lees de mythe van Cupido en Psyche, klassiekers als Tristan en Isolde, Romeo en Julia of Dantes Hel er maar eens op na. En ook in sprookjes neemt de kus een belangrijke plaats in. Doornroosje wordt door haar prins uit haar slaap wakker gekust. En in de Kikkerprins verandert de kikker door de kus van de prinses in een prins.

Maar wat is de kus eigenlijk? Een boek uit 1996, De kus, een cultuurgeschiedenis van Adrianne Blue biedt uitkomst. Zij schrijft: Het zuigen en likken dat te pas komt bij de borstvoeding en, in enigszins gewijzigde vorm, bij flesvoeding is in essentie de handeling waaruit het kussen bestaat. Erotisch kussen is quasi-zogen. Het kussen is ook het quasi-zogen van de ander: het is het aanbieden van de zachte, kwetsbare delen van jezelf - lippen, tong - tussen de tanden van de ander en weten dat ze veilig zijn.

Onze behoefte aan zoenen wordt dus gelegd aan de moederborst. We houden van kussen, omdat het ons herinnert aan de eerste, heerlijke, liefdevolle en vertrouwde verhouding met de borst van mama. „Het is het eerste contact met iemand", vertelt seksuoloog Piet Nijs, die ooit het boekje De kus, de afstand tussen twee harten schreef. „Baby's beroeren de borst met de mond dat wordt beloond met melk. Dit is een intiem, diep contact. Als een kind niet voluit de orale zintuigen in die periode kan ontwikkelen, loopt het kans op latere leeftijd dat gemis te compenseren met roken of alcoholisme." Hoe we met zoenen omgaan, is cultureel bepaald. Piet Nijs legt meteen een link naar de maatschappij. „Hoe technischer die is, hoe minder men vurig zoent in het openbaar." Misschien is het daarom dat men in Japan op straat niet zoent en Amerikanen elkaar geen begroetingskus geven, maar een hug. Oost-Europeanen drukken de wangen tegen elkaar.

Een paar eeuwen geleden werd de openbare kus in onze contreien niet zo gemakkelijk toegestaan. In de middeleeuwen nog verhinderde de kerk dichters over de kus te rijmen. En men geloofde dat de ziel van een heks door middel van kussen ingewijd werd in de rituelen van de duivel. De liturgische kus van de mis was wel toegestaan. Als twee mensen met elkaar zoenen, gebeurt er een heleboel in het lichaam. Het boekje over de kus spreekt van een 'zintuiglijke oase'. Endorfinen, natuurlijke opiaten, worden aangemaakt en alle 34 aangezichtspieren worden gespannen. Tijdens hartstochtelijk zoenen gaat het hart sneller slaan, worden per minuut 6,4 calorieën verbrand en produceren de speekselklieren in de hoogste versnelling. Dat is weer goed tegen gaatjes. Kortom: kussen is gezond.

De kus vergezeld een mens van de wieg tot het graf. Van de eerste knuffels bij de geboorte tot de afscheidskus bij de dood. En daartussen zit wat Piet Nijs noemt „een waaier aan kussen": van het elkaar gedag kussen, kinderen een nachtzoen geven tot hartstochtelijk en gepassioneerd zoenen als onderdeel van het liefdesspel. Maar welke kus het ook is, het impliceert altijd een stukje kwetsbaarheid, sensualiteit, vertrouwen. Iets dat tussen twee mensen wordt beleefd. Het is wederkerig, zoals Piet Nijs dat noemt. „Zoenen zijn bijvoorbeeld niet te koop in de prostitutie. Sommigen vinden het intiemer dan met elkaar naar bed gaan. Bij coïtus kan men liegen en doen alsof, maar bij zoenen gaat dat niet op."

Zoenen symboliseert liefde, vertrouwen en intimiteit. Met een kus kun je verzoenen, een ruzie weer bijleggen, je onderdanigheid tonen. De Paus wordt als hogere gezien als zijn volgelingen zijn ring kussen. En als hij zelf de grond kust nadat hij de eerste stap op nieuwe bodem zet, toont hij op zijn beurt de eerbied voor God de Schepper.

Maar van het symbool van de kus kun je ook misbruik maken. Neem de beroemdste kus uit onze geschiedenis, die van Judas. Na het Laatste Avondmaal ging Jezus met zijn twaalf apostelen naar het hof van Gethsemane. Een van zijn discipelen, Judas, werkte voor de vijand. Middels een kus aan Jezus maakte Judas de Romeinen duidelijk wie zij moesten lynchen. Het werd de kus van het verraad, waarvoor de joden nog eeuwenlang moesten boeten. Judas' bondgenoten waren de joden, het volk van Judas. Of neem de kus des doods.De kus van een lid van de maffia of die van een vampier staat lijnrecht tegenover het beeld van de kus die twee zielen met elkaar verbindt. De maffiakus is een soort Judaskus. Wie hem ontvangt, weet dat hij niet meer lang te leven heeft. De vampier daarentegen zuigt met zijn kus juist de ziel uit het menselijk lichaam waardoor hij sterft of in het rijk der zombies belandt.

Binnen de wetenschap is zoenen een ondergeschoven kindje. En dat vindt Piet Nijs jammer, want we kunnen veel leren van de betekenis van de zoen in verschillende culturen en tussen mensen. „Kussen is een thermometer van de relatie", stelt hij. „Doordat de lippen fijn bezenuwd zijn, beroert een kus je. Je proeft en ruikt de ander, er is sprake van intimiteit. Het is een bijzondere, intense sensatie, waarnaar nog te weinig onderzoek is gedaan."