DEN HAAG - Het vertrek van LPF-fractievoorzitter Mat Herben na alle roddel en achterklap over zijn capaciteiten is voorlopig het dieptepunt in de grootste politieke soap uit de Nederlandse geschiedenis. De erfenis van wijlen Pim Fortuyn wordt in ras tempo verkwanseld door de 26 gelukzoekers in de LPF-fractie. De crisissituaties in de top van de partij en in de Tweede-Kamerfractie volgen elkaar in snel tempo op, waarbij de jonge politieke beweging stuurloos ronddobbert. Onderlinge ruzies tijdens de kabinetsformatie, een staatssecretaris die loog over haar Suriname-verleden, de torenhoge schulden die het oude bestuur achterliet. Het zijn slechts een paar voorbeelden van de beloofde 'politieke vernieuwing' waarop niemand echt trots kan zijn. Aan de vooravond van het nieuwe politieke seizoen worden de messen bij de LPF opnieuw geslepen. Behalve de confrontaties, die in het kabinet tussen de LPF-bewindslieden en hun collega's worden verwacht, kan de strijd om de macht in de fractie vanaf nu worden geopend.

(Foto: WFA DIRK HOL)

"Mat Herben is een correcte man met meer plichtsbesef dan ambitie", oordeelt senior-Kamerlid Jimmy Janssen van Raay mild over de voormalig woordvoeder van Pim Fortuyn. "Hij was fractievoorzitter tegen wil en dank", zo doet Harry Wijnschenk, een ander LPF-Kamerlid, het vertrek van Herben af. "Die jongen heeft alles tegelijk op zijn dak gekregen. Hij was op het laatst doodmoe", zegt Ferry Hoogendijk, vice-fractievoorzitter die ook getipt wordt als nieuwe leider.

De vertrokken Mat Herben, die wordt geroemd als bruggenbouwer, is ook een man met twee gezichten. Voor de televisiecamera nam de inmiddels ex-LPF-voorman tijdens de kabinetsformatie soepel afstand van de strafklacht die de advocaten Spong en Hammerstein tegen een aantal journalisten indienden vanwege het 'demoniseren' van Pim Fortuyn, maar hij bevestigde in juni zwart op wit aan onroerendgoedman Ed Maas, de financier van de juridische actie, desondanks zijn onvoorwaardelijke steun.

De LPF is sinds de gruwelijke moord op Pim Fortuyn blut. Schuldeisers wachten op hun geld, voor ruim 300.000 euro ligt er aan onbetaalde rekeningen. De geldkraan van het ministerie van Binnenlandse Zaken voor de financiering van politieke partijen wordt voor de LPF niet opengedraaid voordat er een goedkeurende verklaring van een accountant op tafel ligt. Zelfs voor het organiseren van een nieuwe ledenvergadering is geen geld.

De rust in de vereniging LPF lijkt na de drama's rond de bestuursleden Langendam en Dost wel te zijn teruggekeerd. Tijdelijk voorzitter Ed Maas (49) bemoeit zich vanaf zijn vakantieadres Puerto de la Cruz op het Canarische eiland Tenerife de laatste dagen zeer intensief met de interne partijorganisatie. De topman van het vastgoedfonds VHS wil met een managementteam zo snel mogelijk dat de partij een goed geoliede machine wordt.

Duidelijk is dat de politieke beweging van Pim Fortuyn een aanzuigende werking heeft op sterke persoonlijkheden, ondernemers vooral, rechtdoorzee en die weinig op hebben met de urenlange vergaderingen in de Tweede Kamer. Zij hebben van nature een enorme geldingsdrang, ze zijn niet links of rechts, maar behoren tot de groeiende groep van 'vrije jongens'. "Pim Fortuyn zag kans om in zeer korte tijd Nederland te mobiliseren. De gewone man werd weer politiek bewust. De macht ligt niet daar op het Binnenhof, maar bij de gewone burgers. Weg met die ivoren torens!" vertelt een van hen.

Vice-fractievoorzitter Ferry Hoogendijk ('Altijd herrie met Ferry') is zo iemand die als spin in het web binnen de fractie de macht heeft gegrepen. De ex-hoofdredacteur van Elsevier zorgde al snel voor tumult met zijn pleidooi voor een generaal pardon voor 100.000 illegalen. De 'hardliner', die voorop liep bij het terugsturen van Herben na de onderhandelingstafel tijdens de kabinetsformatie, schoof zijn Gooise 'kennissen' Herman Heinsbroek (Economische Zaken) en Fiona de Vilder (Emancipatie) naar voren als bewindslieden.

Ook in de machtsstrijd met de LPF-bestuurstop liet Hoogendijk zich niet onbetuigd. Er werd openlijk gedreigd met de oprichting van een nieuwe partij als opvolger van de LPF. Tijdens het gedenkwaardige crisisberaad in het chique Haagse hotel Des Indes lag de gehele avond het voorstel op tafel om de LPF failliet te laten gaan. De afgedankte bestuursleden Langendam en Dost zouden zijn geëlimineerd en ook de schulden zouden in een klap zijn verdwenen. Sommigen vergelijken dit met de aanpak van koppelbazen die in het verleden werkten met zogeheten 'plof-bv's'. "Volstrekt ontoelaatbaar en puur kiezersbedrog", zegt achteraf een van de bezoekers van het crisisberaad, waar ook televisiemakelaar Harry Mens ("Ik heb nog een lijntje met Pim") opeens opdook.

Het slagveld rond de LPF is nauwelijks nog te overzien. Eduard Bomhoff, minister van Volksgezondheid en vice-premier, zet een loyale topambtenaar twee dagen na de beëdiging aan de kant. De minister-zonder-stropdas Herman Heinsbroek verbiedt ambtenaren op zonnige dagen voor de ingang van het departement te roken en te lunchen en blijft zelf als dienaar van de Kroon in zijn eigen peperdure Bentley rondrijden. Staatssecretaris Philomena Bijlhout bleek te zijn 'vergeten' dat ze ook na de Decembermoorden in 1982 nog meedeed aan de oefenkampen van de Volksmilities van Desi Bouterse. Negen uur na haar beëdiging door koningin Beatrix werd de Surinaamse voor de eerste en laatste keer door haar chauffeur thuisgebracht.

Daarnaast bleek de kersverse staatssecretaris Cees van Leeuwen (Media) in een fel conflict verwikkeld met ex-minister Netelenbos over diens woonboerderij in Hoogmade. Netelenbos beschuldigde Van Leeuwen diens op het HSL-tracé gelegen boerderij volledig te hebben gestript, terwijl zij deze juist voor miljoenen euro's had opgekocht om over te plaatsen naar het Openluchtmuseum in Arnhem. Een zware commissie moet nu een definitief oordeel over de kwestie vellen.

Wouter Huibregtsen, voormalig McKinsey-topman, is ook slachtoffer van de geldingsdrang van enkele LPF'ers. De prominente adviseur werd door Herben ingezet om bewindslieden te zoeken en te screenen. Huibregtsen werd zelf genoemd voor Economische Zaken, maar haakte af na een knallende botsing met Hoogendijk. Voorlopig doet Huibregtsen er het zwijgen toe, meldt de ex-McKinsey-man koeltjes. Maar hij keek wel wat vreemd op toen bleek dat bijvoorbeeld 'buurman' Heinsbroek van Hoogendijk werd gepresenteerd als bewindspersoon.

Ook het sollicitatiegesprek met de nieuwe Verkeersminister Roelf de Boer in een achterkamertje van het gebouw Koloniën in de Tweede Kamer gaat de geschiedenisboekjes in. De top van de LPF-fractie sprak op 16 juli 's middags een uurtje met de kandidaat. Via de krochten van het Kamergebouw kon De Boer linea recta naar formateur Balkenende. Het eerste wat hij riep toen hij weer buiten stond was dat hij de files de komende jaren ook niet kan oplossen. Bovendien blijft hij voor de zekerheid voorlopig nog wel lid van de VVD.

De frêle fractievoorlichtster Ines Scheffers kreeg ook te maken met Hoogendijk en werd hardhandig aan de kant gezet. Het was al langer duidelijk dat Scheffers niet opgewassen was tegen de Haagse toestanden. Ze wilde zelfs na een zoveelste crisis de media weren uit het LPF-deel van de Tweede Kamer. "Ik heb een zwijgplicht en mag totdat er over mijn positie is gesproken niet praten met journalisten", zegt Scheffers via de telefoon. Zij stuurde ongevraagd e-mail naar de media over het afscheid van premier Kok en ze vroeg LPF-minister Bomhoff in te grijpen in het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis in Amsterdam, waar een medische fout zou zijn gemaakt bij een operatie van Scheffers' broer. Een vriendin neemt het op voor Scheffers. "Mijn vriendin heeft bijna 24 uur per dag gewerkt aan de opbouw van LPF. Ik denk dat Pim zich nu omdraait in zijn graf", aldus de steunbetuiging via internet.

De door alle druk en slopende onderhandelingen oververmoeide Herben viel inhoudelijk door de mand toen hij tijdens het Kamerdebat over de regeringsverklaring twee weken geleden nauwelijks verder kwam dan het uitdelen van veertien setjes manchetkwartjes aan de nieuwe ministers. Al hakkelend baande hij, geteisterd door migraineaanvallen, zich veel te gemakkelijk een weg door het debat. Janssen van Raay spreekt nu van "wat mindere talenten in het debat". Maar ook daarvoor was Herben, maandenlang bewaakt door minimaal twee beveiligingsmensen, niet onomstreden. Zijn curriculum vitae blies hij wat op en hij filosofeerde publiekelijk over mogelijke opheffing van de LPF, wat zeer slecht viel bij de achterban.

Woedend waren LPF'ers ook omdat Herben in de Haagse achterkamertjes zou hebben meegewerkt aan de aanstaande benoeming van de opgestapte PvdA-leider Ad Melkert bij de Wereldbank. Hoewel Herben bleef volhouden geen akkoord te hebben gegeven, namen veel LPF'ers het hem kwalijk dat hij zich niet had verzet tegen de nieuwe baan voor Melkert, die binnen de LPF nog steeds als de 'grote vijand' wordt gezien. Vanaf een politiebureau belde Herben met De Telegraaf dat hij moest onderduiken na opnieuw een zware bedreiging. "Ik ben niet akkoord gegaan met de benoeming van Melkert", riep Herben door de telefoon.

Maar ook in LPF-kringen wordt er gefluisterd dat sommigen in de LPF-top alleen maar op 'baantjes jagen'. Herben in ieder geval niet. Hij kon zo als minister of staatssecretaris naar het ministerie van Defensie. Premier Jan Peter Balkenende vroeg hem fractievoorzitter te blijven. "Mat is geen echte leider. Maar hij was wel duidelijk iemand die het belang van zijn fractiegenoten belangrijker vond dan dat van hemzelf. Het is jammer dat hij terugtreedt", stelt LPF-Kamerlid Cor Eberhard.

De komende weken en maanden moet blijken of de LPF alsnog een stabiele coalitiepartner kan worden of dat de nieuwe partij van de ene in de andere crisis verzeild. De Miljoenennota en de plannen die het kabinet op Prinsjesdag presenteert vormen daarbij de eerste grote test. Maar daarvoor kan het vuurtje ook al oplaaien want er wordt nog getwijfeld of de beoogde staatssecretaris De Vilder wel geschikt is voor de functie.

Ferry Hoogendijk, Gerard van As (ex-wethouder in Alphen aan de Rijn) en Harry Wijnschenk (uitgever van motor- en horlogetijdschrift) zijn de belangrijkste kandidaten voor de opvolging van Herben. Hoogendijk ligt niet goed bij de LPF-leden vanwege zijn eigenmachtig optreden in de laatste crisissituaties, maar is een uitstekend debater. Van As heeft enige politieke ervaring en kan goed overweg met partijbestuurder Ed Maas maar mist elementaire kennis over bijvoorbeeld de overheidsfinanciën. Harry Wijnschenk (27e op de kandidatenlijst) bulkt van de ambitie en wordt gezien als de 'Wouter Bos' (de PvdA'er die staat te trappelen om de leiding van zijn partij over te nemen) van de LPF, maar zou meer politieke ervaring moeten opdoen.

Makelaar Harry Mens vindt dat minister Herman Heinsbroek uiteindelijk de nieuwe LPF-lijsttrekker moet worden. "Als er snel verkiezingen komen dan gaan alle LPF-leden massaal achter Heinsbroek staan. Dat zie je gewoon gebeuren. Hoogendijk moet dan maar fractievoorzitter worden. Hij is niet bepaald mijn eerste keus, want Hoogendijk is een beetje een etterbak. Maar hij kan wel een mooie twee-eenheid vormen met Heinsbroek. Hoogendijk moet de fractie in bedwang houden."

Voor de 50-jarige Mat Herben, de ex-hoofdredacteur van de Defensiekrant, heeft de televisiemakelaar een prachtige baan bedacht. "Mat kan straks burgemeester worden van Breda. Daar kan hij zich mooi uitleven bij de militaire academie!" H

zoek naar gerelateerde artikelen

vr 9 augustus 2002