Allergie hielp Dustin Hoffman van drugs af
Oscarwinnaar als verslaafde
advocaat in 'Sleepers'
door Eric Koch
Hij had zelf zo'n type kunnen zijn als de verlopen advocaat die hij in 'Sleepers' zo treffend gestalte geeft. Een man die zijn toekomst al lang achter zich heeft liggen. Iemand die zijn talenten met een rietje wegsnoof. Maar Oscarwinnaar Dustin Hoffman werd een van de meest geëerde acteurs van zijn generatie. Mede dankzij zijn neus. "Cocaïne leek even het antwoord op alles", kijkt Hoffman terug. "Maar de volgende morgen kon ik geen lucht krijgen. Die allergie heeft me gered."
Hij heeft er anderen aan ten onder zien gaan. "Bij 'Papillon' zei Steve McQueen me eens dat hij in het achteruitkijkspiegeltje van zijn auto altijd het gezicht van Robert Redford zag. Maar na mijn generatie, die van Al Pacino en Robert De Niro, is het jarenlang angstig stil geweest. Al dat talent is verspild. Je stond er niet bij stil dat cocaïne verslavend was, dat je hersencellen eraan kapot gingen. Je snoof wat en je had het gevoel dat je de wereld kon veroveren." Hij lacht. "Aan de films van sommige regisseurs kon je precies zien welke soort drug ze gebruikten."
Cocaïne maakte voor even een eind aan de knagende onzekerheid, die veel creatieve mensen beheerst. "Geld en roem veranderen daar weinig aan. Thuis zit je toch met jezelf opgescheept. Met al je tekortkomingen. Mijn vrouw zegt vaak tegen me: ze zouden je nou eens moeten zien. Sterren bestaan niet. Helden evenmin. Ben jij ze wel eens tegengekomen? Mensen zijn in staat tot heroïsche daden, maar zijn op andere momenten zwak, kleinzielig, belachelijk.
Zestig ben ik bijna, maar ik ben nog even onzeker als vroeger. Pathetisch soms. Als mensen me niet vriendelijk toelachen denk ik dat ze mijn werk niet goed vinden. Maar die onzekerheid is voor m'n werk belangrijk. Je wordt erdoor aangespoord om telkens weer alles uit de kast te halen. Om te proberen jouw personage zo eerlijk, zo waarheidsgetrouw mogelijk neer te zetten.
Begrip voor iemand krijg je door je voor te stellen hoe je zelf in die situatie zou reageren. Wat je geweest zou zijn als de omstandigheden anders waren geweest. Zoals bij die advocaat in 'Sleepers', maar ook verkleed als vrouw 'Tootsie'. Maak me zo aantrekkelijk mogelijk, heb ik tegen de opmakers gezegd." Hoffman grijnst. "Ik keek in de spiegel, zag mezelf als vrouw en ik dacht: ik zou jou niet meteen hebben uitgevraagd. Maar ook die gedachte helpt je om je in je personage te verplaatsen. Ik heb van mijn rol in 'Tootsie' veel geleerd. Van wat het betekent om vrouw te zijn in een door mannen gedomineerde samenleving."
Dat soort ervaringen vormen voor Dustin Hoffman een van de meest aantrekkelijke kanten van het vak. "Ik onderzoek graag de achtergrond van mijn personages. Sommigen noemen dat maniakaal. Maar ik heb nauwelijks een schoolopleiding gehad en als acteur kom ik op plaatsen waar je anders nooit zou komen. Als filmster Dustin Hoffman ben ik welkom in operatiezalen, bij rechtszaken en mag ik voor 'All the presidents men' rondhangen op de redactie van de Washington Post. Dat is toch met geen geld te betalen?
Dat John Travolta bij Hoffmans nieuwe film 'Mad City' een paar keer zoveel verdient als hij, kan hem dan ook weinig schelen. "Een aardige jongen, John Travolta. En ik ben ervan overtuigd dat hij het ook voor niks zou doen. Travolta zorgt ervoor dat een film 'opent', dat de voorstellingen het eerste weekend uitverkocht zijn. Ik niet. Mijn films komen langzaam op gang, die van hem brengen in een paar dagen ettelijke miljoenen op.
En daar gaat het tegenwoordig om. Snel incasseren en wegwezen. Sinds 'Superman' openen de potentiële hits op tweeduizend doeken tegelijkertijd. Voordat het duidelijk is dat een film niet goed is, heeft hij al kapitalen opgebracht. Voor de producenten is dat extra aantrekkelijk: het eerste weekeind verdienen ze met een verdeelsleutel van 90-10 het meest. Daarna krijgen de bioscoopeigenaren per week een groter aandeel. Maar na zo'n massaal uitverkocht eerste weekeind valt zo'n film een volgende week soms met de helft terug. En als in zo'n systeem een kleinere film niet meteen scoort, wordt hij de volgende week al uit de bioscoop gehaald."
Geen vrolijk stemmende ontwikkeling, vindt Hoffman. Ook elders in de maatschappij ziet hij weinig lichtpuntjes. "Er wordt veel uitgevonden, maar fundamenteel wordt het leven er niet beter op." Hij verwijst naar de schrijnende ervaringen van de jonge hoofdpersonen in een tuchthuis in 'Sleepers' en naar de wraak die ze later nemen op de duivelse bewakers. "In Amerika werd geschokt gereageerd. Zoiets bestaat niet, werd er gezegd. Terwijl iedereen weet wat er in gevangenissen gebeurt.
De situatie is er slechter dan honderd jaar geleden. Om er te overleven moet je óf iemands persoonlijke slaafje worden, of je aansluiten bij een van de bendes. En dus moorden als dat van je geëist wordt. De slechtbetaalde bewakers worden omgekocht om de andere kant op te kijken of om diensten te bewijzen. Iedereen weet dat je een gevangenis slechter verlaat dan je 'm binnenkwam. Je bent daarna alleen maar een grotere bedreiging voor de samenleving. En de ironie is dat de maatschappij met zijn belastingcenten voor die ontwikkeling betaalt. Een gevangene is net zo duur als een student op Harvard."
Het gezin fungeert steeds minder als basis, constateert Hoffman somber. "Kinderen uit gebroken huwelijken missen een voorbeeldfiguur en een gevoel van saamhorigheid. Dat wordt vervolgens gezocht in bendes. Ze grijpen naar drugs en naar vuurwapens of hangen de hele dag rond in hallen vol knetterende videospelletjes. Heb jij wel eens na zo'n dag in de ogen van zo iemand gekeken?"
De bioscoop vervult in die ontwikkelingen vaak ook geen verheffende rol, aldus Hoffman. "Al die explosieve films blijven toch niet zonder gevolgen? Het geweld wordt abstract gemaakt, uit de realiteit gehaald. Kogels doen in het echt wel degelijk pijn. En anders dan op het witte doek heeft een dode een moeder, broers en zusters die in rouw worden gedompeld. Dergelijke films stoken het vuurtje op. Ze geven een voorbeeld. Mijn ouders wisten vroeger niet dat roken slecht voor je is. Ze rookten, omdat Humphrey Bogart en Bette Davis dat deden.
'Sleepers' gaat geweld niet uit de weg, maar toont de werkelijkheid. Daarom speel ik er een rol in. Maar laten we eerlijk zijn: je doet het vooral ook omdat je je rol leuk vindt of omdat het verhaal je aanspreekt. Het zou prettig zijn als films iets positiefs teweeg konden brengen. Iets ten goede zouden kunnen veranderen. Je doet op jouw manier je best. Maar ik maak mezelf niet wijs dat ik moeder Theresa ben." Hoffman denkt even na. Hij glimlacht. "Ik zou 'r misschien kunnen spélen!"
Publicatie 28 november 1996
