Tom Hanks bestormt Normandië

'Saving Private Ryan' van
Steven Spielberg slaat in als bom

door Eric Koch

Een strand vol dode soldaten, een bloedrode zee. Een enkele kermende overlevende, iemand die verdwaasd zijn afgeschoten arm vasthoudt. Nog nooit werd de geallieerde invasie in Normandië zo realistisch en onontkoombaar gruwelijk verbeeld als in Steven Spielbergs 'Saving Private Ryan', die vorige week de eerste plek op Amerikaanse bioscooplijst bestormde. Tom Hanks overleefde de verfilmde slachting op Omaha Beach en schrok toen hij zichzelf op het witte doek terugzag. "De film is nog indringender dan ik me had voorgesteld", zegt de tweevoudig Oscarwinnaar.

Tom Hanks leidt in 'Saving Private Ryan' een groepje militairen, dat een jonge soldaat heelhuids achter de frontlinie vandaan moet halen.

"Steven Spielberg is niet meer afhankelijk van succes", zegt Hanks in Los Angeles, waar 'Saving Private Ryan' aan de Europese pers werd getoond. "Daarom heeft hij de harde waarheid geen fluwelen jasje aangedaan. Hij wilde overbrengen hoe het was om op die 6e juni 1944 voet aan wal te zetten. Er was geen John Wayne, die de mannen vaderlijk, maar ferm moed insprak. Wat je ziet zijn wit weggetrokken koppies van jonge jongens over de boorden van de landingsboten. Je ziet ze kotsen, omdat ze doodsbang zijn. En dan breekt de hel los.

Nee, bepaald geen bioscoopvermaak. Ik dacht tijdens de opnamen nog dat Steven het neerschieten van twee Duitsers, die zich willen overgeven, als een bijna zwart-komisch moment zou gebruiken om het publiek even de gelegenheid te geven om op adem te komen, maar ook die scene onderstreept de tragiek van het verlies van al die levens. In dat opzicht is 'Saving Private Ryan' een anti-oorlogsfilm. Maar als er niet was gevochten, waren Hitler en zijn trawanten wellicht nog altijd de macht geweest in Europa.

De film laat de offers zien, die voor de vrijheid worden gebracht. Anders dan de gebruikelijke oorlogsfilm, waarin de doden op de achtergrond of buiten beeld vallen. Om de andere thema's in zo'n film verteerbaarder te maken. Uiteindelijk doet dat de waarheid geweld aan. Oorlog is geen 'Kelly's heroes', waarin je als stoere krijgsgevangene gewoon een tunnel onder het kamp graaft en dan op een motor de vrijheid tegemoet scheurt.

Weinigen overleefden de landing op Omaha Beach. 'Saving Private Ryan' geeft een authentiek beeld van die massa-slachting.

Dit zijn geen grijnzende, sigaarrokende helden, maar alledaagse mensen zoals jij en ik. Die door omstandigheden in een buitengewone situatie terecht zijn gekomen, die bang zijn, fouten maken en toch hun best doen. En hopen dat ze uiteindelijk zullen overleven. Een goede oorlogsfilm gaat niet over nationale trots of over het verdedigen van de democratie, maar over mensen in een oorlogssituatie. In 'Saving Private Ryan' gaat het er uiteindelijk om dat mijn groepje een jonge soldaat veilig naar huis moet zien te brengen, omdat diens moeder haar drie andere zoons in een week tijds heeft verloren."

In Amerika trekt 'Saving Private Ryan' (begin volgende maand in ons land in première) publiek uit alle leeftijdsklassen. Hoe angstwekkend de beelden vaak zijn, Tom Hanks vindt dat ook jongere kijkers de film moeten zien. "Niet alleen vanwege het historische belang van de invasie in Normandië, maar ook omdat wordt getoond wat er werkelijk gebeurt als iemand de trekker van een mitrailleur overhaalt.

Het publiek is inmiddels gewend aan geweld als verhaalelement. Er wordt gelachen om exploderende lichamen. Een schurk laat een gebouw ontploffen, zodat we tevredener zijn als hij op zijn beurt wordt opgeruimd. Poef, die is dood. In Independence Day gaat een biljoen mensen ten onder. Niemand ligt er wakker van. Een videospel als Mortal Combat is bijna pornografisch in zijn gewelddadigheid. In 'Saving Private Ryan' hoor je dat kogels lawaai maken en en zie je hoe ze een lichaam open kunnen rijten. Als een groep Duitsers in een tank levend verbrandt, dan denk je niet: net goed."

Militairen op zoek naar de vijand in een uitgebrand dorp.

Hoewel de gebeurtenissen in 'Saving Private Ryan' geschiedenisliefhebber Tom Hanks goeddeels bekend waren, maakten de ervaringen bij de opnamen de gebeurtenissen op Omaha Beach voor de acteur tastbaarder. "Voor de film heb ik met een Michelingids uit 1949, waarin de plekken stonden vermeld waar de verschillende gebeurtenissen zich hadden afgespeeld, de omgeving verkend. Vanaf de duinen kon je een kerktoren zien van een plaatsje, dat pas drie weken na de landing was veroverd. Dat maakte duidelijk hoe hard er om die paar kilometer land is gevochten. De verschillende data op de grafstenen op het kerkhof illustreerde hoe langzaam en zwaar de geallieerde opmars was.

De opnames maakten de gebeurtenissen nog concreter. Eerst zijn we twee weken lang afgebeuld in een militair trainingskamp, waar we onder precies dezelfde omstandigheden moesten oefenen als de manschappen toen. Ik hou van intensieve voorbereiding. Als je niet weet hoe iets voelt, kun je het niet realistisch op het doek overbrengen. En dat is dodelijk. Het publiek voelt meteen dat je liegt. Die training was nodig. Spielberg leidde de opnames als een militaire operatie. Met zijn camera's volgde hij je in en onder water en stormde hij het strand op, precies wetend waar en wanneer explosies zouden plaatsvinden. Alles zit seconde voor seconde in zijn hoofd.

Bombardementen moeten het pad effenen voor de geallieerde invasie in Normandië.

Een voorrecht om met zo iemand te mogen werken. We zijn al een tijd vrienden, maar onze samenwerking was puur professioneel. Het scenario circuleerde al een tijd in Hollywood, toen ik het in handen kreeg. Ik vond het bijzonder interessant en toen ik mijn agent vroeg wie er bij betrokken waren, noemde hij Spielberg. Vierentwintig uur later waren we rond. We spraken af, dat we alles tegen elkaar zouden kunnen zeggen, zonder dat onze vriendschap daar onder zou lijden. Ik geef graag mijn mening en Spielberg staat voor iedereen open.

Juist omdat hij zijn vak zo fantastisch beheerst, lijkt regisseren zo simpel. Dat ben ik bij 'That thing you do' pijnlijk aan de weet gekomen. Na 'Apollo 13' was ik als acteur even opgebrand. Regisseren leek me een mooie creatieve uitdaging. Ik bleek mezelf hopeloos te hebben overschat. Nee, voortaan speel ik liever een regisseur. Dat is het voorrecht van mijn vak. Je kunt je in iemands leven verplaatsen, zonder dat je werkelijk moet doorstaan wat zo iemand heeft meegemaakt. Als mens ben ik verrijkt door mijn ervaringen bij 'Saving Private Ryan'. Ik besef iets meer wat die jongens hebben moeten doormaken op die zesde juni op Omaha Beach."