John Cleese ernstige komediant Britse schrijver/acteur hekelt geldzucht in 'Fierce Creatures' door Eric Koch Alles wat aaibaar is, moet worden vervangen door vervaarlijk grommende roofdieren. De jacht op hogere bezoek- en winstcijfers houden in 'Fierce Creatures' een Engelse dierentuin in een kolderieke greep, maar voor hoofdrolspeler en schrijver John Cleese houdt zijn verhaal niet op bij de poorten van Artis. "De tentakels van de multinationals dringen steeds verder in de maatschappij door", verwijst hij naar de nieuwe Australische eigenaars van de diergaarde in zijn film. "Alles wat waardevol is in het leven wordt ondergeschikt gemaakt aan geld verdienen." "Een boodschap is meestal de doodsteek voor een komedie", zegt de vermaarde Britse komediant. "Maar bij Monty Python ontstonden de beste sketches al op basis van iets serieus. Die combinatie werkt vaak goed. Eerst een lach en daarna blijft er iets knagen. Bij 'The Life of Brian' namen we een bepaalde aspecten van godsdienst op de hak en bij 'Fierce Creatures' wordt stelling genomen tegen ongebreidelde geldzucht. De kille winstmakers en de zorgzame oppassers leveren voor een grappig contrast op." John Cleese komt graag in dierentuinen. "Als ik opgewonden ben of nerveus kom ik daar weer helemaal tot rust. Als je die dieren observeert, hun lucht ruikt, herinner je je weer even waar je als mens vandaan komt en waar je onderdeel van uitmaakt. Heel gezond. De stilte geeft je de gelegenheid om je batterijen weer even op te laten. Tegenwoordig heb je nergens meer rust. Onderweg van het vliegveld naar hier ben ik vijf keer via de autotelefoon gebeld. Vroeger kon je tijdens zo'n rit even tot jezelf komen." Cleese zou Cleese niet zijn als hij tijdens zijn bezoeken aan de gekooide diersoorten geen humor had ontdekt. "Die oppassers leven voor hun dieren. Maar ieder van hen denkt dat hun beest het belangrijkst is en begrijpen in het geheel niet dat hun collega's hetzelfde denken over hún soort." "Stuk voor stuk stellen ze eer in hun werk. Geld vinden ze maar bijzaak. Sommige mensen, zoals die tycoon die Kevin Kline speelt, zijn juist alleen dáárin geïnteresseerd. Geld en macht. Meer en meer. Als ik, zoals de Australische mediamagnaat Rupert Murdoch, een krant zou hebben zou ik die de beste in zijn soort willen maken. In plaats van proberen er zo veel mogelijk te bezitten." Hij lacht. "Ik heb 'ns een t-shirt gekregen met het opschrift: wie bij zijn dood het meeste geld bezit, heeft gewonnen. Drukt mooi het absurde van die jacht op geld uit. Een banksaldo op zich is nutteloos. Geld kun je slechts in iets vertalen: in een goeie fles wijn bijvoorbeeld of een interessante reis." Het gaat er niet om welk systeem de mensen aanhangen, maar om hun eigen geestelijke gezondheid, meldde John Cleese in een van de boeken die hij samen met psycholoog Robin Skynner schreef. "Van een psychopaat hoef je geen plezierige versie van het Christendom te verwachten. Werkgevers die alleen maar in winstcijfers denken, zien hun employees als werktuigen, die ze kunnen gebruiken of op straat zetten. Dat is in alle opzichten een ongezonde bedrijfsvoering. Firma's die meer zorg hebben voor hun individuele werknemers en ze meer persoonlijke verantwoordelijkheid geven, zijn veel productiever. Kwantiteit is belangrijker geworden dan kwaliteit. Toen ik halverwege de twintig was, wilde je niet vanwege het salaris bij de BBC werken, maar omdat daar zulke fantastische programma's werden gemaakt. Als je nu over kwaliteit praat, begrijpen ze je niet. Ze zenden de ene na de andere spelshow uit. Alleen kijkcijfers tellen. Als je zo'n leven leidt, ben je emotioneel dood. Mensen vertrouwen meer op cijfertjes dan op een eigen oordeel. Het is moeilijker om naar je eigen innerlijke stem te luisteren en emotioneel lastiger beslissingen te nemen. Bewust leven is niet iets dat onze maatschappij hoog inschat." Toch gaat ook Cleese soms af op kijk-gegevens. "Komedie maak je niet vanuit een ivoren toren. Fawlty Towers werd opgenomen met toeschouwers. Hun reacties waren medebepalend voor de montage van een aflevering. Een film kun je pas in zijn geheel aan een publiek laten zien. Als ze ergens niet om lachen, kun je moeilijk volhouden dat het leuk is. En daarom verander je soms een scene of voeg je iets toe als blijkt dat iets niet begrepen wordt. We hebben een scene in 'Fierce Creatures' geschrapt die ik zelf hilarisch vond. Maar kennelijk was ik de enige." Gelachen tijdens de opnames wordt er nauwelijks, zegt Cleese. "Soms improviseert iemand iets ter plekke. Kevin Kline kan me soms laten proesten. Maar voor het overige probeer je bij de opnames te onthouden dat je iets bij het schrijven leuk vond." Die eerste fase blijft voor Cleese het belangrijkst. "Ik voel me schrijver, geen acteur. Jaloers op mooie rollen van anderen ben ik nooit. Wel soms stiekem even op het werk van auteurs als David Mamet." Cleese kan bepaalde typetjes spelen, vindt hij. Of iemand als Don Quichot, een rol die hij binnenkort in een verfilming van het befaamde boek van Cervantes gaat spelen. "Ik ben lang en benig. Struikelen en klappen in ontvangst nemen gaat me ook goed af. En zeker, het idealisme van Don Quichot spreekt me aan. Maar ik probeer realist te blijven. En te blijven lachen." Publicatie 13 maart 1997