02-02-2002
Beursgebouw kroon op werk Berlage

door Frank Roos

AMSTERDAM - Robuust en onverzettelijk oogt het paleis van de Nederlandse kooplieden aan het Damrak. Massief en ontoegankelijk. Van buiten een lompe klomp steen. Niet een plek waarvoor de waardering steeds groot was. Zelfs te zakelijk voor de zakenlui die er huisden. Nog tijdens zijn leven moest bouwmeester Berlage de roep om afbraak horen.

Dat de Beurs van Berlage ooit de plaats zou zijn voor een vorstelijk huwelijk was bij de bouw, iets meer dan een eeuw geleden, dan ook niet voor te stellen. Toch wordt het niet de eerste feestelijke gebeurtenis in wat nu vooral een publiek gebouw is en vanaf vandaag ook een 'huis der gemeente' waarin huwelijksvoltrekkingen plaatsvinden.

"De ceremonie hier duurt niet langer dan een half uur. In die korte tijd moet het gebouw bewijzen dat het ook hiervoor de uitgelezen plek is." Directeur Guus Bakker is trots op de beurs die al lang erkend wordt als de kroon op het werk van Hendrik Petrus Berlage. "Dit gebouw is mede gekozen omdat het zo ontzettend mooi is."

De stemming op de beursvloer was al gauw na de opening in 1903 ongunstig. Het was er te warm of te koud en de indeling was onpraktisch. Alarm over scheurende wanden stelde de critici snel in het gelijk.

De zompige bodem van het gedempte Damrak was debet aan de voortdurende fluctuaties van de kolos. Bouwtechnici wisten de schade te beperken. Pas na een halve eeuw werd een grondige funderingsoperatie onvermijdelijk. Er werd driftig gespeculeerd over het voortbestaan van Berlages schepping.

Niet lang daarna verstomde geleidelijk het dagelijks geroezemoes op de diverse markten die er onderdak hadden. De graanbeurs, de zuidvruchtenbeurs en de schippersbeurs werden overbodig sinds telex en telefoon overal beschikbaar waren. De aardappeltermijnmarkt en de valutamarkt hielden het nauwelijks langer vol.

Toen van een echte koopmansbeurs allang geen sprake meer was, groeide de waardering voor de schoonheid van de bijna lege huls. Op de kantoorwanden na stond het complex leeg. Interesse voor de architectuur en de monumentale status als bescherming konden niet voorkomen dat de beurs hol klonk: de zalen bleven leeg. Talloze nieuwe bestemmingen werden geopperd en vielen net zo snel weer af.

Zelf had Berlage voorzien dat zijn beurs ooit haar bestemming zou verliezen. Een toekomst als reusachtig gemeenschapshuis was de optie van de architect. Een "Palazzo Pubblico" noemt Guus Bakker de functie die Berlage voor ogen heeft gestaan.

Bakker heeft voor het complex, dat officieel 'Beurs van Berlage' heet, het Italiaanse begrip weer opgediept. "Berlage kende de Zuid-Europese stadhuizen die een sterk openbaar karakter hebben. Hij liet wel eens doorschemeren dat hij zo'n publiek domein bij de beurs altijd voor ogen had."

De beurs stond nagenoeg leeg toen Bakker er tien jaar geleden mee te maken kreeg. "Het was een dooie boel. Van alles was geprobeerd. Het Centrum voor Industriële Vormgeving zou er komen. En het Architectuurinstituut. De assurantiebeurs wilde uitbreiden maar verbouwen mocht niet. Lange tijd had niemand enig idee wat wél mocht."

Bakker: "Ik geef toe: het was lastig er een bestemming voor te vinden. Het gebouw heeft veel beperkingen: je mag er geen spijker aan vertimmeren, de akoestiek is slecht, verwarmen is ontzettend duur en zeker aan de Damrakkant ziet het er bepaald niet uitnodigend uit."

"Het bruidspaar komt straks door de oorspronkelijke hoofdingang. Die is doorgaans buiten gebruik omdat de andere zalen niet goed bereikbaar zijn. Na het huwelijk zal iedereen dus wel denken dat de entree aan het Beursplein ligt", verzucht Bakker. De logistiek bezorgt hem altijd weer hoofdbrekens.

De eenvoudige zaal van de goederenbeurs was ook niet bij voorbaat een ideale trouwzaal. Bij de inrichting voor de plechtigheid diende zich direct het probleem aan dat het bruidspaar bij een gelijkvloerse opstelling voor de gasten onzichtbaar zou worden. Toch moest een 'toneelvoorstelling' per se worden vermeden. Dus geen podium en geen tribunes.

De oplossing werd gevonden in een lichte verhoging waarop Willem-Alexander en Máxima voor de burgemeester van Amsterdam verschijnen. Guus Bakker laconiek: "Bij de meeste huwelijken moet je je best doen om het bruidspaar te zien en dat zie je toch op de rug. Dus zeiden we bij dit probleem: laten we het niet ingewikkeld maken. Wie niet vooraan zit, moet wat meer zijn nek uitsteken."

"Natuurlijk wil elke aanwezige alles kunnen zien, maar dat kan niet. En tenslotte heeft het moment een sterk privé-karakter. Uiteraard zijn er honderden gasten, staan er tv-schermen en camera's. Je mag echter niet vergeten dat het leuk moet zijn voor het bruidspaar zelf."

Ook op andere punten besloten alle betrokkenen het niet bont te maken. Bakker: "Geen zee van bloemen, geen ingewikkelde constructies. Geen concessies aan het eigen decor van de zaal. Wel mooi licht dat de kwaliteit benadrukt."

"Niet de details, maar de symbiose van elementen maakt het tot een kunstwerk", weet Guus Bakker. "Alles grijpt in elkaar. De regisseur Berlage smeedde het samen tot een kroonjuweel. Voor de beurs is de huwelijksvoltrekking de bevestiging van wat we de afgelopen jaren verricht hebben. Hier zijn tentoonstellingen te zien, soms over architectuur, soms over de Hema. Openbare debatten worden afgewisseld door het bokbierfestival, feesten en congressen. Jaarlijks hebben we 200.000 gasten. Het is werkelijk een Palazzo Pubblico waarin een vorstelijke trouwerij niet misstaat. We kunnen de hele wereld laten zien dat we erin zijn geslaagd voor dit lastige gebouw een passende bestemming te vinden."