|
|
EFESE
heeft het zwaar te verduren
Juist van de belangrijkste gebouwen is nog wel het een en ander bewaard gebleven dat een goed beeld geeft van wat eenmaal was.
door Nico van der Zwet Slotenmaker
EPHESOS - Omdat een concertje de laatste tijd het beste schijnt te gedijen in een historische omgeving hadden de muzikale autoriteiten aan de Egeïsche kust in West-Turkije nog niet zo lang geleden het op het eerste gezicht slim lijkende plan opgevat het popgeweld eens te laten opklinken in het theater van de ruïnestad Ephesos, ook wel Efese of Efeze genoemd.
Deze legendarische kunsttempel werd tussen de 5e eeuw voor Christus tot de 3e eeuw na Christus gebouwd, zodat nauwelijks dieper kan worden gegraven om een nieuw deuntje te laten horen. Daar is men echter noodgedwongen snel op moeten terugkomen.
Het
theater kon vroeger 25.000 toeschouwers verwelkomen,
maar voor een popconcert blijkt het nu veel minder geschikt.
De voor 25.000 toeschouwers gebouwde tribunes, opgetrokken uit reusachtige stukken steen en marmer konden het geweld niet verwerken. Waar eerder strijkjes en filharmonische orkesten geen enkele indruk op de imposante entourage leken te maken, verschenen er scheuren en verzakkingen toen de luidsprekers van de moderne klanken werden opengedraaid. Zo laat het verleden nog maar eens zien dat het niet altijd met zich laat spotten.
En, met alle respect voor de nieuwlichters en in het besef dat mijn volgende verjaardag al de zestigste wordt, dat is een goed gegeven. Efese hoeft niet met rust te worden gelaten, verre van dat. Maar gepast ronddolen op een klassiek wijsje ligt hier echter nu eenmaal meer voor de hand dan te worden getroffen door explosieve uitbarstingen.
Beschermd
Druk blijft het er overigens altijd. Ook vandaag kan je over de hoofden lopen en waar dat net niet mogelijk is staat altijd wel een deel van een pilaar of ander ondergegaan bouwwerk om je als steun te dienen. En dat gebeurt ook, want Efese mag dan honderd keer een beschermd monument zijn, als je dagelijks tienduizend mensen of meer over de vloer krijgt, is het ondoenlijk overal bordjes neer te zetten dat je nergens aan mag komen en dat het een misdaad tegenover de komende generatie is om hier en daar een stukje van de muur, tempel of badhuis in de zak te steken.
Het verhaal dat Efese al 3000 jaar bestaat en dit ook wel zal overleven kan niet snel genoeg ontzenuwd worden. De stad is al vele eeuwen niet meer bewoond en als je wilt dat ergens de klad inkomt, moet je er vooral niet voor zorgen. Dat is hier duidelijk het geval, al zie ik in een hoekje toch wat restaurateurs en bewijzen veel stalen steigers dat ook hier de hand snel aan de ploeg zal worden geslagen. Vooralsnog hebben de toeristen het echter geheel voor het zeggen en hoewel er op het zeer omvangrijke complex gelukkig nog geen sprake is van de maffe marskramerij die je elders op dit soort plekken treft, toch lijkt oppassen en erbij blijven de boodschap.
Het
culturele centrum van de oudheid Ephese zakencentrum
in de oudheid.
Voor wie onvoorbereid komt, is het goed je bij de ingang al een beetje vertrouwd te maken met de historie van deze plek, zodat je die in ieder geval met enig begrip tegemoet kunt treden. Al duizend jaar voor onze jaartelling vestigden de Ionische Grieken zich in dit gebied en toen de apostel Paulus er op zijn tweede zendingsreis aan de poorten klopte trof hij er een bloeiende bedrijvigheid aan. Paulus kwam nog goed weg, want toen hij zijn geloofsleer kenbaar maakte waren de plaatselijke middenstanders, die hun brood voornamelijk verdienden met het smeden van zilveren voorwerpen die vooral hun godin Artemis tot onderwerp hadden, niet bepaald enthousiast. In het net genoemde theater werd toen een algemene vergadering belegd waar een paar lansen voor Paulus werden gebroken, zodat hij ongeschonden zijn weegs kon gaan. Niet lang daarna ging Efese overigens over tot het christendom in wat toen al jaren een onderdeel van het Romeinse rijk was en in 29 voor Christus zelfs de hoofdstad van de provincie Asia werd.
In de Romeinse jaren werd Efese nog belangrijker, al werden reeds toen de eerste tekenen van verval zichtbaar, omdat de natuurlijke haven steeds meer verzandde en men de woonkern een aantal malen moest verplaatsen. Nu ligt Efese zelfs al vijf kilometer van het water en als je het toch nog wilt zien moet je in het theater naar de op 38 meter hoogte gelegen bovenste rij van het auditorium klimmen.
Waterleidingen
Dat is ook een goede plek om te mijmeren over het grote belang dat de op een gegeven moment liefst 250.000 zielen tellende stad eens moet hebben gehad en van welke moderne snufjes er al gebruik werd gemaakt. Waterleidingen waren er al volop en de straten waren dermate ruim en fraai aangelegd dat het er goed wonen moet zijn geweest.
Mijn in de bus meegereisde gids weet het allemaal haarfijn te vertellen, al doet ze bijna alles in de vragende zin: "Welk volk zou hier in de zoveelste eeuw hebben geleefd?" Het is een soort omgekeerde voorlichting die in het onderwijs wel wordt gebezigd en een beetje op je zenuwen gaat werken. Op de terugweg houdt dezelfde aardige dame nog een soort politiek betoog waar niemand op zit te wachten en een paar vervelende vraagjes oproept. Maar nationalisme is niemand vreemd en we hebben tenslotte een hoop moois gezien dat niemand ons meer af kan nemen. Bovendien mag Turkije best trots zijn op sommige zaken in het algemeen en Efese in het bijzonder.
Hier
en daar wordt wel degelijk wat gerestaureerd.
Veel meer dan een paar uur hebben we trouwens niet voor de bezichtiging, want we dienen ook nog een bezoekje te brengen aan het huis ten zuiden van de stad waar volgens de overlevering Maria na de dood van Jezus haar levensavond zou hebben doorgebracht. Aanvankelijk werd deze bijzonderheid door de (schrift)geleerden wat schouderophalend afgedaan, maar toen een Duitse non die nog nooit de kloosterpoort was uitgeweest de omgeving in een visioen treffend raak beschreef, is men er anders over gaan denken. Het is niet het huis dat er nu staat. Maria's huis was kleiner. De oppervlakte ervan is precies aangegeven als om twijfelaars het zwijgen op te leggen.
Zoals bij zoveel, ik weet het weer niet, al beschouw ik de rudimenten van Efese als beduidend werkelijker. Alleen al door ze aan te raken kan je de geschiedenis teruglezen, al moet ik ik herhaal het nog maar een keer niets in mijn zak steken om het thuis op je schoorsteenmantel te zetten. Het zal moeilijk genoeg worden om dit stukje van een bijna vergeten wereld als unieke kunstschat te behouden.
Eigen foto's
Publicatiedatum = 4 november 2000
