Nieuwe oogst met ratelende tractoren naar de persen

Elzas weer in de ban van de druif

door HARRY BLOM

LABAROCHE
Het is zaterdagochtend en het regent. Niet hard, maar genoeg om de plannen voor een intensieve boswandeling annex paddestoelenspeurtocht even uit de gedachten te zetten.

Afdalend van verblijfplaats Labaroche naar het dal van Colmar - een 18 kilometer lange slinger van bossen, heuvels en vergezichten zoals alleen de Elzas die biedt - koesteren wij in de lichtgrijze lucht nog hoop dat het lager wel beter zal worden. "Als het boven slecht is, moet je dichter naar de Rijn gaan, heb ik hier altijd gehoord", zegt mijn vrouw Marianne.

Volgens een oud ritueel bij het ontbreken van vaste plannen rijd ik naar het wijnhuis Adam in Ammerschwihr, producent van de prachtige Muscat '97 die wij de avond tevoren genoten hebben bij de maaltijd in Hôtel La Rochette. (Voor de liefhebbers: presskopf en zalmcarpaccio vooraf, parelhoenborst in pinot en varkenswang in deegenvelop op zuurkool.)

De huizen in het centrum van dit Elzasser wijnstadje zijn geschilderd in schrille kleuren. Alleen fel oranje en rood ontbreken, maar wat te zeggen van aan diep violet wijnhuis of een werkelijk hemelsblauw hotel?

Faam

Tussen de bonte kleuren weerklinkt, extra hard in de zaterdagochtendrust, het geratel van een tractor, dan nog een. De boeren brengen de nieuwe oogst van dit jaar naar de persen. De 'vendange' is een dag eerder, vrijdag, begonnen, met de oogst van de druiven voor de Crêmant d'Alsace, de regionale variant op de beroemde noorderbuur, de champagne. Later volgen de Riesling en de Gewürztraminer, waaraan de Elzas zijn faam als een van de beste wijngebieden ter wereld te danken heeft.

Een rit langs de velden tussen Ammerschwihr en wijnstad Riquewihr roept een spanning op, bijna een euforie. Gevoelens van geluk, die ik normaal gesproken slechts verbindt aan het vangen van een dikke vis of het betreden van een feestelijke zaal of een vol, verlicht stadion. De boeren rijden af en aan met hun kleine tractortjes, hoge plastic bakken vol trossen witte druiven worden op karretjes geladen. Dat het regent, deert de arbeiders niet; dit is het moment waar al maanden met spanning naar is uitgekeken. Is de droogteperiode van de laatste dagen niet te intensief geweest? Zijn niet teveel druiven gebarsten van de regenval die daaraan vooraf ging?

Tussen de velden vol groene ranken houden zich vogels van diverse plumage op. Mensen die je onmiddellijk associeert met seizoenarbeiders, zoals beschreven door John Steinbeck in De druiven der gramschap, maar ook studenten, vakantiegangers en jolige, dikbuikige 'zakenlieden'. Het werk wordt onderbroken voor de uitgebreide koffiemaaltijd - met wijn, natuurlijk - waarvoor de tafels pal naast de wijngaard staan. Het feest van de oogst.

Trots

Riquewihr is een van de mooiste stadjes van de Elzas en toont dan ook met trots de bordjes "un des plus beaus villages de France" aan de gemeentegrenzen. Jammer genoeg zijn wij niet de enigen die dit gemerkt hebben. De regen is inmiddels opgehouden en in de hoofdstraat is het een drukte als op de Volendammer Dijk in hoogzomer.

In de kalmere zijstraatjes, met geveltjes uit de zestiende eeuw, staan wij plotseling voor een inkijk. Aan de ene kant van het straatje een nis met een grote bak van roestvrij staal, onmiskenbaar een verzamelpunt voor druiven. Aan de overzijde een hof, een paar voertuigen en drie immense roestvrij stalen ketels. Het is een van de toegangen tot misschien wel het bekendste wijnhuis van de Elzas, Hugel. Alsof Heineken zich op het Amsterdamse Begijnhof heeft gevestigd.

"Natuurlijk geeft het problemen, zo midden in de stad", zegt even later een jongeman in het proeflokaal van Hugel, "maar we zijn erg gehecht aan traditie en vanzelfsprekend is het leuk om zo midden in de belangstelling te liggen". Hij serveert voor de proeverij onze keuze uit het Hugel-programma: twee gortdroge Rieslings en een extra kwaliteit Gewürztraminer, niet goedkoop maar honing-zoet en zo dik als likeur.

VS

Wij raken in gesprek met een ouder echtpaar. De man is zijn hele leven wijnbouwer geweest in Oregon, aan de Westkust van de VS. Hij weet alles van rest-zuren, alcoholgehalte, fermentatie en de invloed van eikenhouten vaten (een jaar oud of meerjarig) op de smaak van de wijn. Maar gek genoeg werd hij volkomen verrast door de smaak van de Elzasser Riesling en Gewürztraminer. "Bij ons is de Riesling aan de zoete kant en de Gewürztraminer juist zurig", zegt hij. Buiten breekt de zon door, het is tijd om te gaan.

We maken een wandeling over de heuvels van de hoge Vogezen naar het Lac Noir. Hier, dichtbij de roemruchte Route des Crêtes, liep na de Frans-Pruisische oorlog van 1870-'71 de grens. De vanouds ijverige Elzassers vormden een van de economische motoren van het rijk van Bismarck en Der Kaiser. Welvaart alleen is onvoldoende voor een volk. De Elzas bleef smachten naar Frankrijk, zoals Frankrijk met ongeduld wachtte op de dag dat het de gestolen provincies Elzas en Lotharingen weer kon omarmen.

De rijkdom van de Elzas, de pinot noir druif.

Nog tweemaal werd lang en bloedig gevochten, in de beginjaren van de Eerste Wereldoorlog en aan het eind van de Tweede. Hitlers troepen gaven na de verloren slag in Normandië vrij gemakkelijk Frankrijk prijs aan de geallieerden, maar boden verbitterd tegenstand in de gebieden die zij als hun rijk beschouwden. Het is nu nauwelijks meer te zien, maar rond Colmar (Kolmar, noemden de Duitsers het) is lang en verwoestend gevochten, net als om Straatsburg, Gérardmar, Saint Dié, Ammerschwihr enzovoorts.

Duits

De Duitse invloed is een deel van de ziel van de Elzas. De spreekwoordelijke gastvrijheid van de Elzassers wordt aangevuld door een interesse die hier veel hoger lijkt dan elders in Frankrijk. Spreken ze Frans, dan is is het het heldere, goed gearticuleerde, 'schoolse' Frans dat wij graag horen. Spreken ze Duits, dan is het 'gemütlich' zonder ooit sentimenteel of overdreven te klinken. Het eigen dialect, Duits doorspekt met Franse zinnen of soms omgekeerd, is een verrukkelijk raadseldicht voor de buitenstaander. En - overigens niets ten nadele van de rest van het geliefde Frankrijk - properheid is een volksaard die hier hoog in ere wordt gehouden.

Door bossen en heide, langs in dit seizoen verlaten vakantiekolonies, voert het pad naar het Lac Noir, dat samen met het aangrenzende Lac Blanc een van de vele reservoirs vormt voor de staats-elektriciteitsmaatschappij EDF. Tijd om de omgeving bij het eindpunt te bewonderen, hebben we niet want plotseling valt de regen in dikke stralen uit de hemel. Wij zijn in niet meer dan teeshirtje en broek gekleed en komen, na bijna een uur, drijfnat terug bij de auto. Voor de paddestoelen hadden we de tocht niet hoeven te maken want bij het vertrekpunt stond, in een moerasachtig landje tussen het bos en de weg in, heerlijke eekhoorntjesbrood naast de vliegenzwam, de mooiste en meest karakteristieke van alle paddestoelen.

Ereveld

Zelfs de paddestoelen verbinden ons weer met het verleden. Op de Hohrodberg, een groot ereveld voor Duitse soldaten die in de Eerste Wereldoorlog gesneuveld zijn, groeit de 'rood met witte stippen' in dit seizoen vrolijk naast het kale zwarte kruis van Kanonier Georg Binsel, 19-12-1914. Maar wij zijn de enigen die dit zien: de overige wandelaars duiken direct het bos in.

Publicatiedatum = 31 oktober 1998