Bedreiging schatten van Egypte
door Henk de Koning
ASWAN - Donkere wolken pakken zich samen boven de resten van de cultuurschatten van het oude Egypte. De toenemende druk van het toerisme, oprukkend grondwater en milieuvervuiling als zure regen, brengen aanzienlijk schade toe aan tempels, piramiden, sfinxen, graftombes uit zo'n 5000 jaar Egyptische geschiedenis. Tempels die in het grondwater verzakken worden minutieus afgebroken en even zorgvuldig weer opgebouwd, nadat het grondwater met beton is afgedicht. Kostbare reddingsoperaties, deels betaald van wat de bezoekers het land aan inkomsten ook weer opleveren. Conclusie: Egypte staat tot het toerisme als een zuigeling tot de fles. Wij deden 'een voeding' mee.
Nieuwe aardolievondsten in de Sinaï-woestijn, het heffen van tol voor de doorvaart in het Suezkanaal maar vooral toerisme vormen de voornaamste peilers waarop de economie van Egypte thans drijft.
Grote investeerders, waaronder veel banken, internationale hotelketens en gefortuneerde Egyptenaren, participeren daarom nu graag in grote toeristische projecten die in sneltreinvaart ontstaan in de Egyptische kustgebieden.
Sham el Skeikh
Sharm el Sheikh is zo'n 'groeidiamant' aan de Rode Zee. Nog meer luxe hotels met een capaciteit van 10.000 hotelbedden worden hier nu bijgebouwd. Ook Hurghada eens een onbetekenende plaats met slechts n hotel ontwikkelt zich nu als een moderne Egyptische badplaats, vol vertier en leven. Naast de 100 hotels die hier al staan vindt momenteel de bouw plaats van nog eens 15 luxe ressorts met een capaciteit van 12.00 bedden.
De hotelaccommodatie wordt uitgebreid...
Met Air Holland en onder hoede van Hotelplan vlogen we in 4 uur en 30 minuten
naar dit boeiende land met zijn in totaal 55 miljoen, veelal op de rand
van de armoede levende inwoners. Het waren vooral de Franse en Britse archeologen
die zo'n 150 jaar geleden veel resten van het klassieke Egypte uit het woestijnzand
opgroeven. Egyptologen geloven dat desondanks nog heel wat schatten in de
valleien en bergen langs de Nijl verborgen liggen.
Dan begint onze gids Ibrahim Kamel Hassan op fluistertoon te spreken. Dat kan maar één ding beduiden: er komen vertrouwelijke onthullingen. "Kijk", zegt zegt hij, zich als een samenzweerder naar ons over buigend, kennelijk vergetend dat deze krant in 33 landen verschijnt: "Er lopen in Egypte boeren rond die arm lijken, maar toch steenrijk zijn. Zij profiteren van de schatten die ze hebben gevonden in de graven van farao's. Tombes die ze, soms onder hun huis, bij toeval hebben ontdekt, maar waarover ze met niemand praten."
Plundering
Zo iemand was Ahmed Abd el Rasul uit het dorp Gurnak. Op een dag in het jaar 1875 ontdekte hij in een heuvel op de westbank van de Nijl bij Luxor een schacht, die leidde naar een 12 meter meter diep grafgewelf. Daar trof hij de mummies en kostbaarheden van maar liefst 40 farao's. Ook de mummies van de beroemde Egyptische veroveraar Thutmosis III en Ramses II. Duizenden jaren geleden, uit vrees voor plundering, door priesters uit afzonderlijke grafkelders gehaald om - elk voorzien van een naamplaatje- gezamenlijk op een geheime plaats te worden herbegraven.
Zes jaar lang zweeg Ahd el Rasul over zijn verbijsterende ontdekking. Door regelmatig kostbaarheden uit het graf te verkopen leefden hij en zijn broers nu zelf als een vorst. Tenslotte lekte het geheim toch uit. Fors aan de tand gevoeld sloeg Ahmed op 5 juli 1881 door en leidde hij de toenmalige directeur van het Egyptische Museum in Cairo, Emil Brugsch, naar de enorme vindplaats.
Wandschilderingen met diverse Egyptische goden.
De mummies werden kort daarna, verpakt in kisten, over de Nijl naar het
museum in Cairo verscheept. De geschiedenis vermeldt: "Duizenden boeren
en hun vrouwen verzamelden zich langs de oevers van de Nijl om de dode farao's,
zelfs na duizenden jaren, hun respect te betuigen. Weeklagende vrouwen bedekten
zich met stof, als teken van rouw. De mannen schoten als laatste groet hun
geweren af in de lucht."
Thans voert een moderne straatweg jaarlijks drommen toeristen naar het 'Dal der Koningen'. Intussen zijn in het rotsachtige gebied zo'n 80 graftombes uit de klassieke tijd blootgelegd. Met als meest spectaculaire vondst het rijk met goud en edelstenen ingeklede graf van Toetankhamun. Zijn gouden dodenmasker en alle overige kostbaarheden rond de mummie zijn in het Egyptisch museum in Cairo te bezichtigen. Ook de 'Koninginnenvallei bevindt zich hier aan oevers van de Nijl.
Verhuizing
De meeste koningsgraven zijn voor het publiek te bezichtigen. Echter uitsluitend onder leiding van een officiële, Engels sprekende, Egyptische gids. De graven zijn hoegenaamd leeg want grote aantallen beelden en andere objecten verhuisden in het begin van de 19e eeuw naar de musea van West Europa. Echter de hiërogliefen die de wanden der grafkelders versieren hebben, ook na duizenden jaren, nauwelijks aan oorspronkelijkheid ingeboet.
In 1799 werd een zwarte basaltsteen ontdekt, bekend als de Steen van Rosetta. Deze steen droeg een inscriptie in hiërogliefen, oud Egyptisch volksschrift en Grieks. Het verschafte in 1822 de Fransman Jean François Champollion de sleutel tot de ontcijfering van de oude beeldentaal van de Egyptenaren.
Het aanbrengen van de typische tekstfiguren in de graftombes gebeurde, zo bleek, uit voorzorg. De Egyptenaren vreesden namelijk dat de rituele teksten van de priesters bij de dood van een farao niet voldoende tot hun recht zouden komen en daardoor hun uitwerking zouden missen.
De ruim 1700 jaar voor onze jaartelling daterende tempel van Luxor is door een 3 km lange laan van sfinxen, getooid met ramskoppen, verbonden met de tempel van Karnak.
De tempel van Knum bij Esna; de gigantische, 18 meter hoge en uit 1366 voor Christus daterende kolossen van Memnon; de architectonisch wonderschone terrastempel van Hatshepsut (1498-1483 voor Christus) in de vallei van Thebe; de tempel van Horus (2e en 3e eeuw voor Christus) in Kom Ombo en de verplaatste tempel van Isis (2e en 1e eeuw voor Christus) bij Aswan. Een kijkje bij de reusachtige Aswandam staat eveneens op het programma.
Grote indruk maakt de tempel van Ramses II (1279-1212 voor Christus) bij Abu Simbel, de meest zuidelijke grote plaats van het land. Met de bouw van de Aswandam dreigde dit monument volledig in het water van het Nasser Meer te verdwijnen: een ramp die in de jaren '60 werd voorkomen door de tempel compleet met de vier zittende, 22 meter hoge beelden af te breken om op een hoger gelegen plek (zij het met moderne constructietechnieken) weer in originele staat op te bouwen. Egypte, rijk arm land. Volgende aflevering: 'IN DE ARMEN VAN DE NIJL.' Inlichtingen bij alle bij de ANVR aangesloten reisbureau's en reizen verkopende RABO-banken.
Graf van Nefertari na 90 jaar open
'De glorie van het oude Egypte', zo noemt Egyptoloog Sabry Abdel Aziz het graf van koningin Nefertari, dat 90 jaar na de ontdekking in de Koninginnenvallei bij Luxor eindelijk open is gegaan voor het publiek.
Vijf jaar lang is er gewerkt aan de restauratie van het graf van de favoriete vrouw van Ramses II. Nog eens vijf werd afgewacht hoe de wandschilderingen en hiërogliefen zich zouden houden. Dit jaar is het graf volgens velen het mooiste van heel Egypte mondjesmaat voor het publiek open gesteld. Per dag mogen slechts 100 mensen naar binnen. Zij moeten omgerekend 50 gulden entree betalen en mogen maximaal 10 minuten binnen blijven.
Toch hebben heel veel mensen dat er voor over. De kleuren in het graf van deze jeugdig afgebeelde koningin -3200 jaar geleden aangebracht- zijn adembenemend. Het plafond is beschilderd als een donkerblauwe hemel met gouden sterren. Langs de wanden zien we hoe Nefertari, op ware grootte afgebeeld, de verschillende goden en godinnen van de onderwereld ontmoet.
"Met behulp van het Getty Conservation Institute in Californië hebben we de stukken die naar beneden waren gevallen opnieuw vastgeplakt en daarna de wandschilderingen millimeter voor millimeter schoongemaakt. Toen we het zout hadden verwijderd, dat zich in de loop van de jaren had afgezet, kwamen de sprankelende kleuren vanzelf weer te voorschijn."
Ramses II was de grote bouwmeester van het oude Egypte. Hij werd 93 jaar oud en was 67 jaar farao. Naar verluidt had hij 100 vrouwen, 100 zonen en 96 dochters. Speciaal voor Nefertari bouwde hij de schitterende tempel van Abu Simbel. Helaas is zijn eigen grafmonument in de Koningsvallei wegens instortingsgevaar al geruime tijd gesloten.
Nefertari was van alle 100 vrouwen de favoriet. Haar naam betekent letterlijk 'De mooie die erbij hoort'. Ze wordt vaak verward met een andere Egyptische schone, koningin Nefertete ('de mooie die kwam'). Nefertete leefde 150 jaar eerder dan Nefertari en was de vrouw van Achnaton. Haar graf is echter nog niet gevonden.
Het graf van Nefertari werd in 1904 ontdekt door de Italiaan Ernesto Schiaparelli. Van de 70 graven in de Vallei der Koninginnen zijn er totaal pas 4 open, en van de 62 graven in de Koningsvallei 11. Zoals bij de meeste graven waren de mummie en de kostbaarheden van Nefertari geroofd. Maar de artisticiteit van de schilderingen, waar Ramses zonder twijfel zijn beste kunstenaars aan heeft gezet, maken dat ruimschoots goed.
Voor mensen die tijdens hun georganiseerde reis zo nu en dan hun eigen plan willen trekken en zelf met de fiets naar de graven willen gaan is Djoser in Leiden het aangewezen reisbureau: tel. 071-5126400.
Publicatiedatum = 21-12-1996
