Van onze verslaggevers

2001 zal de geschiedenis ingaan als een belangrijk overgangsjaar voor de Nederlandse economie. Na een aantal vette jaren staan veel seinen plots op rood, zo blijkt uit de Macro Economische Verkenning (MEV) die het Centraal Planbureau (CPB) jaarlijks op Prinsjesdag uitbrengt. En de onzekerheid is alleen maar gegroeid sinds de terroristische aanslagen in de Verenigde Staten.

Deze vonden plaats nadat de 'rekenmeesters van het Rijk' de balans hadden opgemaakt. Overigens is het ondoenlijk de potentiële gevolgen voor de (Nederlandse) economie nu al te kwantificeren.

Ook zonder verwerking van het meest recente nieuws is de jongste MEV al niet onverdeeld optimistisch. Weliswaar wordt voor dit (en ook volgend) jaar gerekend op een economische groei van 2%, maar in de verkenning van 2000 werd nog van het dubbele percentage uitgegaan. Bovendien kan de groei volgend jaar al snel een half procentpunt lager liggen als het herstel in van de Amerikaanse economie minder krachtig blijkt dan verwacht een scenario dat na vorige week dinsdag goed denkbaar is.

Want als het slechter gaat met de VS, dan voelt de hele wereld dat aan den lijve. De nu al kwakkelende wereldeconomie, direct zichtbaar in een stevige daling van de groei in het wereldhandelsvolume, heeft Nederland als klein, exportgericht land hard geraakt. Verwacht wordt dat de exportgroei (exclusief energie) dit jaar niet meer dan 3,5% zal bedragen, tegen bijna 11% vorig jaar.

Ook voor wat betreft de binnenlandse motor van de economie, de consumentenbestedingen, is sprake van een breuk met het verleden. In de afgelopen vijf jaar steeg de consumptie steeds sneller dan het gezinsinkomen. De consumptiedrift werd voor een belangrijk deel veroorzaakt door de forse vermogenswinsten die werden behaald met het bezit van huizen en aandelen. Dit jaar wordt voor het eerst weer gespaard: de toename van het gezinsinkomen is hoger dan de consumptiegroei (die naar verwachting 2,25% bedraagt, tegenover 3,8% vorig jaar).

In de MEV wordt een aantal redenen voor deze afkoeling genoemd. Veel consumenten zullen bepaalde aankopen bewust eind 2000 hebben gedaan, omdat de BTW dit jaar in het kader van het nieuwe belastingstelsel is verhoogd van 17,5 naar 19%. Ook is de rente op consumptief krediet niet langer aftrekbaar.

Belangrijker wellicht is dat consumenten voorzichtiger zijn geworden, nu de al een jaar durende malaise op de aandelenbeurzen (die weer alles te maken heeft met internationale ontwikkelingen) de vermogenspositie van vele gezinnen behoorlijk heeft aangetast. Een nog directer verband tussen de stand van de conjunctuur en de consumptie is het consumentenvertrouwen, dat halverwege 2001 het laagste punt in vijf jaar bereikte.

Zorgwekkend is dat uitgerekend in deze onzekere periode de concurrentiepositie van Nederland verslechtert. Zo stijgen de lonen in de marktsector dit jaar met gemiddeld liefst 4,25%, 1 procentpunt meer dan vorig jaar. En dat terwijl de arbeidsproductiviteit juist daalt. Deze combinatie zorgt ervoor dat de arbeidskosten per eenheid product zeer sterk stijgen. Anders gezegd: Nederland dreigt zich uit de markt te prijzen, al lijkt het erop dat de oplopende werkloosheid de loonstijging volgend jaar drukt.

De oplopende kosten hebben de winstgevendheid van het Nederlandse bedrijfsleven nu al fors onder druk gezet. Het CPB hamert dan ook op de noodzaak van een "goede dijkbewaking". Lees: een gematigde loonontwikkeling.

Gelukkig is het niet alleen ellende wat de klok slaat. In tegenstelling tot het begin van de jaren negentig, toen de economische groei ook sterk terugzakte, zijn de overheidsfinanciën redelijk gezond. De overheid heeft nu de luxe dat zij het overschot op de begroting kan laten teruglopen als de belastinginkomsten dalen en de uitgaven (zoals werkloosheidsuitkeringen) stijgen. Daarmee kan 'vadertje Staat' als een belangrijke buffer functioneren in barre tijden.

Terug naar Begroting 2002