door RENÉ STEENHORST AMSTERDAM - Nederland leerde Claus von Amsberg in 1965 kennen, kort voor zijn verloving met prinses Beatrix. Honderdduizenden televisiekijkers zagen in een uitzending waarin De Verloving werd bekend gemaakt, een slanke, energieke doch uiterst serieuze 38-jarige West-Duitse ambtenaar in diplomatieke dienst.

(Foto: EPA)

Prins Claus integreerde opvallend snel in de Nederlandse samenleving; hij voelde zich op zijn gemak tussen de Nederlanders die hem onmiddellijk in hun harten sloten, ondanks het feit dat sommige groeperingen, de Tweede Wereldoorlog indachtig, bezwaren hadden tegen zijn Duitse nationaliteit.

Het overgrote deel van de bevolking genoot echter met volle teugen toen Beatrix en Claus in de mist van rookbommen in Amsterdam in het huwelijk traden, in de daaropvolgende jaren hun drie zonen kregen en met hen een gelukkig gezin vormden op kasteel Drakensteyn.

Het waren de jaren die door het jonge koninklijk gezin werden gekenschetst als "een heerlijke tijd". Prins Claus voelde zich compleet senang: "Ik heb het gevoel dat ik hier thuis hoor", zei hij in een vraaggesprek met het Nieuw Israëlietisch Weekblad, begin augustus 1970.

Natuurlijk, de kennismaking met critici uit de Nederlandse en internationale gemeenschap was niet altijd even plezierig geweest voor de prins. Zo was er bijvoorbeeld de ophef rond het vermeende oorlogsverleden van Claus von Amsberg. Hij zou in dienst zijn geweest van de Wehrmacht. Maar na een in opdracht van het kabinet-Cals gehouden antecedentenonderzoek ging de publicitaire storm weer even snel liggen als hij was ontstaan.

Zeventien jaar lang zag Nederland een betrekkelijk ontspannen prins Claus, die zeer geïnteresseerd was in planologie, milieuhygiëne en ontwikkelingshulp, en zich voor deze gebieden intensief inzette.

Doch in de eerste dagen van september 1982 veranderde dat beeld met het summiere, doch zeer snel bekend gemaakte, bericht van de Rijksvoorlichtingsdienst dat de prins zich "al enige tijd niet goed voelde": het zou het begin worden van een lijdensweg van bijna twintig jaar.

De prins werd opgenomen in het Sint Radboud Ziekenhuis te Nijmegen voor een algeheel onderzoek. Geen van de artsen, onder leiding van de internist prof. dr. A. van 't Laar, had enig idee wat de prins mankeerde. Na een korte onderbreking van zijn opname, vanwege het vieren van zijn 56e verjaardag op (inmiddels) paleis Huis ten Bosch, werd prins Claus op 11 september uit het ziekenhuis ontslagen. "Het algemeen geneeskundig onderzoek heeft geen afwijkingen opgeleverd", meldde de RVD.

Dat er heel wat meer aan de hand was met de gezondheidstoestand van de prins, bleek reeds enkele dagen later. De nieuwsmedia brachten het nu omkaderde bericht dat de prins oververmoeid was en enige tijd rust moest houden. Nederland maakte zich oprecht zorgen om Claus.

Het bericht zou de inleiding vormen tot een periode van crises in het leven van de man van koningin Beatrix. Voor hen beiden zou het leven drastisch veranderen...

Precies een maand na zijn opname in het Radboud Ziekenhuis vaardigde de Rijksvoorlichtingsdienst, op 1 oktober 1982, communiqué-314 uit. De letterlijke tekst ervan luidde: "Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Claus is heden, in verband met klachten van depressieve aard, voor enkele weken opgenomen in de Universiteitskliniek te Basel bij prof. dr. P. Kielholz."

Het nieuws sloeg in als een bom. Het medeleven met de zieke prins, die nu werd behandeld in een psychiatrische kliniek, was enorm: duizenden stuurden hem beterschapswensen. Bij paleis Huis ten Bosch, maar ook bij de kliniek in Basel, werden dagelijks vele postzakken vol (ansicht)kaarten en brieven afgeleverd. Ook voor koningin Beatrix, die zo goed en zo kwaad als het ging haar talrijke verplichtingen na kwam, waren er veel opbeurende woorden: "De Koningin is diep getroffen door de hartverwarmende reacties. Zij heeft sinds haar ambtsaanvaarding niet zoveel post gehad", verklaarde een hoffunctionaris.

Berichten als zou de depressieve prins in Basel elektroshockbehandelingen hebben ondergaan, werden door professor Kielholz, een persoonlijke vriend van de prins, met klem tegengesproken: "Daarvan is geen sprake", zei hij. Hoewel Kielholz in een verklaring niet expliciet wilde ingaan op de gevolgde methode van het onderzoek bij de prins, wilde hij wel kwijt dat de therapie onder meer ontspannings- en ademhalingsoefeningen omvatte, "evenals toediening van rustgevende medicamenten, vitaminen en eiwitstoffen en vervolgens psychotherapie".

De betrokkenheid bij het ziekteproces van prins Claus was in die dagen zelfs zo groot dat in de Duitse grensplaats Kevelaar speciaal voor hem een gebedsdienst werd gehouden. Maar de prins was toen alweer enkele dagen thuis. De Rijksvoorlichtingsdienst meldde optimistisch op 28 oktober: "In overleg met prof. dr. S.J. Nijdam (Radboud Ziekenhuis, RS), die de verdere behandeling weer op zich heeft genomen, zal de prins na enige weken gaandeweg zijn werk hervatten." En: "Over ongeveer drie maanden zal de prins voor een korte klinische nabehandeling weer naar Basel gaan."

Maar het liep anders. Eerder dan verwacht, eind november al, keerde prins Claus terug naar Basel. Voor wat heette een "voortgezette behandeling". De ziekte van de prins was letterlijk van zijn gezicht af te lezen: persfoto's, gemaakt tijdens een korte kerstvakantie in de Oostenrijkse wintersportplaats Lech, toonden een broze en bleke Claus, met ogen waarin zich een angstige en onzekere blik had vastgezet. Ogen, bang voor de dingen die nog zouden komen...

Op 17 januari 1983 meldden de nieuwsmedia dat de prins was ingestort tijdens een stafbespreking op het paleis. Hij kón niet meer. Hij voelde zich naar eigen zeggen doodziek. De behandelingen in Basel bleken, ondanks alle hoop op beteugeling van de depressieve klachten, onvoldoende effect te hebben gehad. In hofkringen werd geschokt gereageerd op de plotseling sterke gezondheidsachteruitgang van de prins. "Hij is beroerd aan toe", klonk het, evenals: "Er is nog geen merkbare verbetering opgetreden in zijn depressieve klachten".

De Rijksvoorlichtingsdienst bevestigde dat beeld met de vaststelling dat de gezondheidstoestand van de prins nog een lange klinische behandeling vergde. Op eigen verzoek werd Claus dit keer opgenomen in het Sint Laurens-ziekenhuis in Breda. Maar ook daar werden na vier intensieve weken van behandelingen en slaapkuren niet de gewenste resultaten bereikt. Opnieuw volgde een behandeling in Basel. Er volgden enkele maanden van stilte, waarin Claus met zijn artsen hard werkte aan zijn herstel. Alle officiële plichtplegingen waren voor de prins doorgestreept. Hij had rust nodig, en een ieder respecteerde dat.

Op zijn verjaardag, 6 september 1983, richtte de zich wonderwel herstellende prins zich tot alle Nederlanders in de volgende schriftelijke, in een cursieve letter gedrukte, verklaring:

"Sinds geruime tijd ontvang ik van vele kanten blijken van medeleven in verband met mijn gezondheid. Ook nu, ter gelegenheid van mijn verjaardag, schreven velen mij en zonden hun goede wensen. Het liefst zou ik iedereen een meer persoonlijk antwoord geven. Dat is in het begin wel gebeurd, maar toen het aantal brieven, kaarten en andere tekenen van belangstelling de vele duizenden overschreed, bleek dit helaas niet langer uitvoerbaar (....) Die positieve belangstelling betekent veel voor mij en ook voor mijn vrouw en kinderen. Het heeft ons allen goed gedaan." Was getekend: Claus.

Prins Claus leek langzaam uit het diepste dal van zijn leven te klimmen. Hij herstelde gestaag. In 1984 hervatte hij onverwacht zijn werkzaamheden, onder meer als inspecteur-generaal voor ontwikkelingssamenwerking. Nederland toonde zich, onder meer in ingezonden reacties aan de media, opgelucht. In februari van dat jaar verscheen prins Claus zelfs voor het eerst sinds anderhalf jaar weer in het openbaar tijdens de opening van een middelbare tuinbouwschool in Hoorn. Het ergste leed leek geleden. Er braken zeven goede jaren aan...

Maar in juli 1991 ging het opnieuw mis. De depressieve klachten herhaalden zich. Claus vervoegde zich opnieuw bij professor S.J. Nijdam, dit keer in het Haagse Ziekenhuis Bronovo. De toenmalig voorzitter van de Nederlandse Stichting voor Manisch Depressieven (NSDM), Fred Bos, zond de prins een telegram met de volgende inhoud: "Koninklijke Hoogheid, ook aan deze golfbeweging komt een eind. U vertoeft nu in een tunnel, waar u op eigen kracht en met hulp van uw behandelend arts professor Nijdam uit zult komen. You'll see the light (U zult het licht weer zien). Ik wéét wat u nu voelt."

Echter, na twee en half jaar verklaarde de prins, tot ieders verrassing tijdens een driedaags staatsbezoek aan Zwitserland tegenover het blad Sonntags Blick, genezen te zijn van zijn depressie. Claus, bij wie inmiddels een milde vorm van de ziekte van Parkinson was vastgesteld, verklaarde buitengewoon openhartig dat de aandoening zijn sporen onmiskenbaar heeft nagelaten: "De ziekte heb ik achter mij gelaten, maar het is toch niet zo als met het breken van een been. Je wordt nooit meer dezelfde als vóór de ziekte."

Het leven gaf prins Claus ook in de laatste jaren weinig rust en ontspanning in zijn gezondheid: goeddeels vrij van depressies werd bij hem echter in 1998 prostaatkanker vastgesteld. In juni van dat jaar onderging hij in het Allgemeines Krankenhaus Barmbek in de Duitse stad Hamburg een operatie. Tijdens de ingreep, onder leiding van de uroloogchirurg prof. dr. R. Tauber, werd met succes de kwaadaardige geworden prostaatklier in zijn geheel verwijderd. Om er zeker van te zijn dat geen kwaadaardige cellen zouden achterblijven, werd de prins intensief bestraald. Drie weken later mocht hij het ziekenhuis weer verlaten. Voordat prins Claus met koningin Beatrix de trap van het regeringsvliegtuig opliep, had hij bijna een uur uitgetrokken om afscheid te nemen van zijn behandelend geneesheer, diens medische staf en het verplegend personeel. "Ik voel me fantastisch!" klonk het opgewekt uit de mond van de prins, evenals opgelucht: "Ik ben blij dat ik weer naar huis kan." Anesthesioloog prof. dr. Bernd Schockenhoff en uroloog Roland Tauber waren enthousiast bij de aanblik van de herstellende prins. "Ons eerste doel was de prins weer gezond te maken, zodat hij aan een nieuw hoofdstuk in zijn leven kan beginnen. Dat is gelukt", aldus dokter Tauber.

Maar zijn gezondheid zou prins Claus niet meer terugkrijgen. Van echt herstel was geen sprake meer.

De ongemakken ten gevolge van de bestraling bleven, regelmatig voelde hij zich niet lekker. Weliswaar verscheen hij zo nu en dan in de openbaarheid, maar evenzovele keren moest Claus verstek laten gaan bij binnen- en buitenlandse verplichtingen: een in februari 2000 geplande reis naar Vietnam, Cambodja en Laos moest hij noodgedwongen afzeggen en ook een groot deel van het staatsbezoek aan Nederland door de Franse president Jacques Chirac kon de prins niet bijwonen. Op 20 maart 2000 volgde dan ook opnieuw een opname voor enkele dagen in het Barmbek-ziekenhuis in Harmburg. Voor onderzoek. Hoofddirecteur E. Brouwers van de Rijksvoorlichtingsdienst omschreef de aanleiding voor de opname als volgt: "Het gebied waar de bestralingen van twee jaar geleden op gericht waren, is wat slapjes, zeg maar broos. Als gevolg daarvan voelt de prins zich bij tijd en wijle niet lekker." Maar de prostaatkanker was volgens Brouwers nog steeds onder controle.

De conclusie van het onderzoek dat 'de prins zichzelf enige tijd moest ontzien en rust moest nemen', leidde tot zijn afwezigheid bij de viering van Koninginnedag 2000 in Katwijk en Leiden en bij de oorlogsherdenkingen van 4 en 5 mei. Tot verbazing van velen verscheen de prins ineens weer in het openbaar bij de ontvangst van de Japanse keizer Akihito en keizerin Michiko, op 23 mei van dat jaar.

Doch elk sprankje hoop op herstel na het in de openbaarheid verschijnen van prins Claus, werd de grond in geboord door wéér een opname in het ziekenhuis.

Voor allerlei ingrepen: de prins kreeg eind oktober 2000 een tijdelijk stoma; wegens aanhoudende urineproblemen werd een drain in een nier geplaatst (in het Leids Universitair Medisch Centrum, begin november 2000); en een half jaar later werd de linkernier verwijderd (28 mei 2001 in Hamburg). Bijna drie maanden na de uitname van deze nier ontstonden problemen met de overgebleven nier. Er volgde, half augustus, opname in het Academisch Medisch Centrum te Amsterdam. De nier haperde, er werd rekening gehouden met dialyse. Maar na enige dagen bleek de nier te reageren op de behandeling.

Bericht van de Rijksvoorlichtingsdienst, 23 augustus 2001: "Prins Claus is aan de beterende hand." En: "De prins is inmiddels al een paar keer uit bed geweest." Precies een week daarna volgde een kort, nieuw communiqué: "Prins Claus heeft gisteren, 29 augustus 2001, na een verblijf van vijftien dagen het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam verlaten."

De 'ups and downs' zetten zich voort. Claus dwong respect af door op 11 december in het Paleis op de Dam persoonlijk de jaarlijkse prijzen uit te reiken van het naar hem genoemde fonds. Toen hij het spreekgestoelte eenmaal betreden had, hetgeen hem met moeite lukte, bleek hij niet in staat de tekst van zijn toespraak te kunnen lezen. Doch de prins grapte, op onnavolgbare wijze: "Ik moet óók nieuwe ogen hebben. Ik laat alle problemen repareren en ik hoop volgend jaar weer een toespraak te houden die om te lachen is."

Maar drie maanden na deze vertederende zelfspot volgde, op 11 maart 2002, opnieuw een ziekenhuisopname: weer in het AMC, voor een observatie, nadat de prins-gemaal tijdens de lunch op Huis ten Bosch onwel was geworden. "De prins maakt het redelijk", meldde de RVD twee dagen later. Maar deze mededeling bleek te voorbarig: op 15 maart werden embolieën in de longslagaders ontdekt. Zij bleken de directe oorzaak van de problemen. Bloedverdunnende middelen om de stolsels te bestrijden stabiliseerden de situatie enigszins. Maar de toestand escaleerde daags daarna: op 27 maart werd de prins getroffen door een licht hartinfarct. Het directe gevolg van de stolsels die zijn lichaam bleef vormen. Om die reden werden bij hem twee stents geïmplanteerd in kransslagaderen.

Veel langer dan zijn artsen voor mogelijk hadden gehouden, bleef prins Claus in het AMC. De dagen werden weken. En de weken maanden: pas op 3 mei was de prins-gemaal zodanig hersteld dat hij weer naar huis mocht. Maar tot echt herstel kwam het niet meer. Zondag 30 juni voelde de prins zich opnieuw niet optimaal. Hij werd voor onderzoek naar het Rode Kruis Ziekenhuis in Den Haag vervoerd, maar daarna getransporteerd naar het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam. Daar werd een infectie aan de luchtwegen vastgesteld, die met relatief succes werd behandeld. Een kleine twee weken later mocht Claus weer naar huis om daar verder aan te sterken.

Maar ook dit herstel verliep minder voorspoedig dan bij zijn ontslag uit het ziekenhuis werd aangenomen. De prins werd opnieuw voor observatie overgebracht naar het AMC. Een dag voor zijn 76e verjaardag mocht hij opnieuw naar huis. Het werden tien dagen waarbij hij bij mooi weer samen met koningin Beatrix genoot van de paleistuin. Op Prinsjesdag sloeg de luchtweginfectie weer toe en werd hij weer opgenomen. Gisteravond stierf Claus uiteindelijk aan een longontsteking.

zoek naar gerelateerde artikelen

ma 7 oktober 2002