HILVERSUM - In de Strijd om de kijkcijfers lijken alle financiële middelen te worden ingezet door de publieke omroepen. Met drie landelijke televisiezenders zal het marktaandeel van 40 procent worden verdedigd, zo luidt het devies. Dat daar geld van de Nederlandse belastingbetaler voor wordt gebruikt, lijkt in het Hilversumse omroepwereldje de normaalste zaak van de wereld. En is er geen geld, ach dan is er altijd nog wel een potje of een fondsje waarin een paar miljoen euro te vinden is. De Telegraaf dook in de Gooise Goudmijn. Vandaag, in deel 2: hoe de TROS Barend en Van Dorp wilde betalen uit 'het potje van Joop'.

Barend en Van Dorp

Bij de TROS zijn ze nog altijd een beetje zuur over de mislukte deal met de kijkcijferkanonnen van RTL, het duo Barend en Van Dorp. Het bekende televisietweetal van de commerciëlen zou het profiel van Nederland 2 drastisch moeten opvijzelen, zo was het idee. En als de publieke omroep iets wil, dan gaat de knip héél ver open.

In de onderhandelingen met de commerciële omroepen als de Holland Media Groep (RTL 4, 5 en Yorin) en SBS Broadcasting (SBS 6, NET 5 en V8) over het wegkopen van sterren, lijkt geld nauwelijks een rol te spelen. TROS, AVRO of BNN generen zich niet om het budget (grotendeels belastingcenten) aan te wenden voor het wegkopen van presentatoren van de commerciëlen, zoals vorig jaar bijvoorbeeld Barend en Van Dorp.

Na enig spitwerk krijgen we de exacte begroting voor de TROS-deal met Barend en Van Dorp boven water. De TROS had er 72.500 gulden per uitzending voor over om de kijkcijferkanonnen weg te kapen. De 130 programma's van minimaal 40 minuten gingen in totaal 9.425.000 gulden kosten, inclusief alle kosten, het honorarium Barend en Van Dorp (met een gezamenlijk jaarinkomen van bijna vier miljoen gulden het best betaalde presentatieduo van Nederland) en Jan Mulder (500.000 gulden).

Barend en Van Dorp

Bijna tien miljoen gulden! De TROS had dat er eigenlijk niet voor over, daarom moest er 3 miljoen gulden uit het FOR-potje komen, het Fonds Omroep Reserve. Hier mogen de omroepen een greep in doen voor "het opvangen van normale bedrijfsrisico's" of het "geven van impulsen voor programmaversterking". De netcoördinatoren van Nederland 1, 2 en 3 hebben een belangrijke stem bij de verdeling van de gelden, zij kunnen er dingen mee betalen die zij van belang vinden. Joop Daalmeijer is de verantwoordelijke voor het tweede net. Gekscherend wordt in Hilversum gezegd dat Barend en Van Dorp deels betaald zouden worden uit het 'Potje van Joop'. Momenteel zit er nog zo'n €70,5 miljoen in. De deal met Barend en Van Dorp ging niet door, maar vorig jaar haalden de publieke omroepen altijd nog €42,9 miljoen uit dit potje. Er moest natuurlijk toch wat leuks gebeuren met de drie miljoen gulden 'van' Barend en Van Dorp: Studio Sport, Na Elven en het late avondjournaal konden het extra geld op hun budgetten bijschrijven.

Barend en Van Dorp kozen ervoor bij RTL te blijven. Maar hun baas, HMG-topman Dick van der Graaf, kan zich nog altijd verbazen over de grote geldbuidel waarmee de TROS rammelde. "Ik vraag mij echt af: moet de burger meebetalen aan een hoger salaris voor Barend en Van Dorp omdat ze dan bij de publieke omroepen zitten? Want de kijker maakt het toch helemaal niets uit onder welke knop hij een programma vindt? Caroline Tensen (presentatrice Postcodeloterij, red.) ging begin 2000 het dubbele verdienen toen ze van RTL overging naar de TROS. Van 500.000 naar 1 miljoen gulden per jaar. André van Duin kreeg per 1 augustus 2001 een contract met de SponsorBingo. Behalve een basisvergoeding is in dit contract vastgelegd dat Van Duin een percentage ontvangt van het aantal loten dat wordt verkocht. Na de ingangsdatum van het contract ging het aantal verkochte loten van 100.000 naar 400.000."

Barend en Van Dorp

TROS-directeur Huib Boermans wil het allemaal graag uitleggen: "Laat ik vooropstellen dat het klopt dat Barend en Van Dorp bij RTL 4 een prima programma maken dat de kijker nu niets kost. Waarom wij ze dan toch bij de TROS wilden hebben? Wij wilden al langer een late night voor een breed publiek en kregen daarbij te weinig medewerking bij de andere omroepen, we hadden niet de juiste mensen om het te presenteren. Het contract dat Barend en Van Dorp met RTL hadden, liep op dat moment af en we hebben op verzoek van de heren enkele gesprekken gevoerd. Wij wilden daar best een groot bedrag voor op tafel leggen, omdat zij een programma maken dat prima past bij de publieke omroep. Uiteindelijk hebben zij toch voor RTL 4 gekozen omdat zij daar ook goed betaald worden en uit een zekere mate van trouwheid. Daar komt bij dat het voor ons financieel te hoog gegrepen werd."

Henk van Dorp bevestigt dat het duo uit trouwheid ervoor koos om bij HMG te blijven. "Maar TROS en NOS hebben als eerste contact met ons gezocht, nog vóór dat het contract bij RTL 4 was afgelopen."

Bij een programma als de Postcode Loterij heeft de TROS het makkelijk, want het grootste gedeelte van de kosten van dit programma wordt betaald door de Postcode Loterij. Anders ligt dat bij Barend en Van Dorp, daar moest natuurlijk extra geld voor op tafel komen.

Een rondgang door de Hilversumse omroepkwartieren leert dat in ieder geval drie tv-sterren die bij de publieke omroep werken meer dan €450.000 verdienen: André van Duin (TROS en tot 1 september dit jaar ook Sponsorbingo), Caroline Tensen (Postcodeloterij) en Linda de Mol (TROS). Daarna komt er een heel regiment tweede echelon, waarvan het in Hilversum een publiek geheim is dat ze maandelijks zo'n drie tot vier keer het jaarsalaris van de minister-president op de bankrekening krijgt bijgeschreven, tussen de €300.000 en €400.000 (exclusief schnabbelcircuit). "Het zijn mannen als Paul Witteman (VARA), Marcel van Dam (VARA) en Mart Smeets (NOS). Maar ook een AVRO's Karel van der Graaf, die nog maar weinig in beeld is, staat", aldus bronnen binnen de omroep, "op de loonlijst voor dik €300.000."

Een oud-omroepdirecteur in het Hilversumse café De Jonge Haan relativeert: "Ik vind het geheel terecht dat die sterren zoveel verdienen, want dat is hun marktwaarde. Presentatoren mogen vragen wat de gek ervoor geeft, morgen kunnen ze eruit liggen en dan moeten ze ook eten. Ik vind het een kwestie van vraag en aanbod. Als je voor de camera staat, heb je een marktwaarde. Het zou heel vervelend zijn als de publieke omroep die bedragen níet zou willen betalen, want dan gaat hij of zij naar de commerciële omroep. Het zou, op termijn, de dood zijn van de publieke omroep."

Die mening wordt gedeeld door NOS-topman Peter Dirks, die de portefeuille financiële zaken beheert. Is vier keer het salaris van de minister-president niet wat veel?

Dirks: "Je kunt zeggen, het is wat duur, maar de omroep krijgt er ook wat voor terug. Je krijgt een bereik dat je wilt voor een programma. Vergelijk je het met de transpiratie die zo'n presentator moet leveren, dan denk je: dat is gemakkelijk verdiend. Maar je betaalt voor de gave van een anchorman of -woman met veel uitstraling. Laten we de discussies over de salarissen van presentatoren niet verheffen tot het parlement. Ook niet tot het departement, lijkt me niet verstandig. Nee, laten de publieke omroepen voor hun mensen zorgen en laten we hen afrekenen op hun kwaliteit", aldus de NOS-topman.

Hilversum beschikt over veel potjes en fondsen. In de AOR (Algemene Omroep Reserve), bedoeld om tegenvallende STER-inkomsten met belastinggeld op te vangen, zit standaard 90,8 miljoen euro. Behalve het FOR-potje heb je nog het zogenaamde 'stimuleringsfonds', bedoeld voor de productie van programma's die 'van bijzondere Nederlandse culturele aard zijn'. We vergeten haast het COBO-potje, waarop de publieke omroepen een beroep mogen doen als zein een programma gaan samenwerken met de Belgen of Duitsers. Daarnaast is er nog het 'Programmaversterkingsbudget NOS', om hier en daar nog een extra financiële injectie te kunnen geven. Hoewel de publieke omroepen toch niet krap bij kas zitten, zo lijkt het (eigen vermogen 2001: 168 miljoen euro).

Toen het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OC&W) in de loop van dit jaar besloot de publieke omroep nog twee extra kapitaalinjecties te geven uit het Fonds Omroep Reserve, was voor de Holland Media Groep de maat vol. Nadat duidelijk werd dat Den Haag al €53 miljoen (117 miljoen gulden) had overgemaakt met de aankondiging dat de volgende €63 miljoen (140 miljoen gulden) onderweg is, heeft HMG-topman Dick van der Graaf een klacht ingediend bij de Europese Commissie. Zijn verwijt, kort gezegd: de publieke omroep pleegt met belastinggeld oneigenlijke concurrentie. En dan gaat het beslist niet alléén om de salarissen van Barend, Van Dorp en Tensen.

"Ik vind dat er sprake is van oneerlijke concurrentie, een oneigenlijke besteding van belastinggelden. En ik vind het onverstandig dat diezelfde overheid dit toelaat, omdat dit de werking van de markt in de weg staat. Mediapolitiek is beladen in Nederland en dat is misschien ook niet zo verwonderlijk als je weet hoeveel voormalige politici thans een plekje hebben gevonden op het pluche van de publieke omroepen. Dat heeft ertoe geleid dat de mediapolitiek niets te maken heeft met de wensen van het publiek, niets te maken heeft met publieke taken, en niets te maken heeft met een zinvolle besteding van overheidsgelden."

Van der Graaf: "Een veelzeggend voorbeeld wat dit betreft is het nieuwskanaal. Met de tragische gebeurtenissen in de VS als breekijzer hebben de wijze mannen in Hilversum en Den Haag bedacht dat er een nieuwskanaal moet komen met een 24-uursrooster voor de nieuwsredactie van de NOS! Waarom, vraag ik mij af als belastingbetaler, moet ik 4 à 5 gulden per jaar per gezinshoofd extra gaan betalen voor iets wat ik al heb? RTL Z was op 11 september vorig jaar de eerste met breaking news. Omdat HMG erin slaagt middels RTL Z voor 15 miljoen gulden per jaar circa 10 uur per dag in de lucht te zijn."

Dick van der Graaf slaat nog net niet met zijn vuist op tafel, maar het scheelt niet veel. Praat met de HMG-topman níet over de 'potjes' van Hilversum, want hij verstijft spontaan. "FOR, stimuleringsfonds? HMG krijgt geen dubbeltje uit dat s-t-i-m-u-l-e-r-i-n-g-s-f-o-n-d-s, maar we hebben hier wel de meeste acteurs van Nederland rondlopen!"

Terwijl het commissariaat aankondigt dat het het onderzoek naar de geldstromen van de omroepen gaat intensiveren, kondigt de kersverse staatssecretaris van Mediazaken, Cees van Leeuwen, aan dat een extern organisatiebureau zal worden ingeschakeld om de stofkam eens door de publieke omroep te halen. Terwijl Hilversum een claim van

€91 miljoen per jaar méér op het bordje van politiek Den Haag heeft gelegd, is door het kabinet-Balkenende afgesproken om 30 miljoen euro per jaar mínder uit te gaan geven in Hilversum.

Ondertussen maakt de omroep zich op voor de volgende slag om de kijker en de luisteraar: de digitalisering. Met de nieuwe techniek kunnen veel betere geluids- en beeldkwaliteit worden aangeboden. Maar ook is het mogelijk om, in combinatie met internet, allerlei interactieve diensten aan te bieden. Zowaar een nieuw tijdperk in omroepland. Zowaar opnieuw veel geld nodig. De publieke omroepen rekenen voor dat zij voor het ontwikkelen van de nieuwe media dik €19,5 miljoen (43 miljoen gulden) per jaar extra nodig heeft.

"Nieuwe media?" lacht een programmadirecteur van één van de A-omroepen vanachter zijn biertje als we hem treffen bij omroepcafé De Jonge Haan. "Iedere omroep is aan het investeren in zijn eígen internetactiviteiten. Terwijl de kranten internet op een laag pitje zetten, gaat het hier VOLLE KRACHT VOLUIT. Het geld gaat echt met bakken de deur uit. Digitaal monteren, ook zo'n mooi voorbeeld. Iedere omroep neemt momenteel zijn eigen specialisten in dienst om programma's digitaal te monteren. Hoezo samenwerken?"

"Iedereen vindt het hier héérlijk om zijn eigen wiel uit te vinden. NPS en VARA hebben allebei hun eigen digitale systeem voor de radio. Maar dit systeem past weer niet op het digitale systeem dat de NOS hanteert. Daarom moeten de door de NPS en VARA aangeleverde programma's eerst door het NOB worden omgezet naar het digitale systeem van de NOS om zo uitzending mogelijk te maken. Heerlijk toch? Wat een bedrijf... Kom, we nemen er nog een!"

zoek naar gerelateerde artikelen

za 5 oktober 2002