AMSTERDAM - Komende dinsdag wordt de Miljoenennota voor volgend jaar gepresenteerd. De vooruitzichten zijn zorgelijk. De zeven vette jaren zijn voorbij, de magere jaren lijken te zijn aangebroken. De werkloosheid zal met circa 7500 per maand toenemen. Het consumentenvertrouwen en de koopbereidheid zijn op een dieptepunt aanbeland. Veel Nederlanders maken zich zorgen over de aandelenkoersen. Anderen hebben hun eigen woning veel te duur gekocht en kunnen nu in betalingsproblemen komen. Ook zijn er toenemende zorgen over de betaalbaarheid van onze pensioenen. Vandaag deel 1 van een serie over De Magere Jaren. Uw mening wordt zeer op prijs gesteld.

Je merkt het overal dat mensen zich zorgen maken over de economie en vooral over hun eigen portemonnee. Niet dat Nederlanders massaal vrezen voor financiële rampspoed; het zijn juist de kleine veranderingen die opvallen. Temeer, omdat grote groepen werkenden het de afgelopen zeven jaar zo goed hebben gehad. In 2001 kenden we zelfs een ongekende koopkrachtgroei van gemiddeld 4,4%.

Iedereen kent de verhalen. De werkgever keert geen bonussen meer uit. Het spaarloon gaat op de helling. Je moet een jaar langer doen met je leasebak. Door tegenvallende cijfers is de winstuitkering gedaald. Voor het plastic bekertje koffie op je werk moet je nu al een halve euro betalen.

Alom wordt geklaagd over de forse prijsstijgingen. Daarnaast kom je niet meer zo gemakkelijk aan (tijdelijk) werk. Dat geldt vooral voor scholieren en deeltijdwerkers. Een fruitboer uit de Betuwe zegt: "Weet u waaraan ik merk dat het een stuk minder gaat. Voor het eerst in jaren staan er weer mensen bij mij op de stoep die vragen of ze kunnen plukken. De afgelopen vijf jaar kon je bijna niemand krijgen omdat het zwaar werk zou zijn en slecht zou betalen."

Een boekhouder met circa 300 particuliere klanten vertelt: "Het is vooral een luxe probleem want we hebben het natuurlijk helemaal niet slecht. Vreemd genoeg raken mijn klanten met de hoogste inkomens het eerst in de financiële problemen. Dat is niet verwonderlijk want deze categorie heeft werkelijk een gat in de hand. Ik ken gezinnen waar drie ton, zeg maar een kleine 150.000 euro per jaar binnenkomt en die niet kunnen rondkomen. Die geven wekelijks 300 euro en meer aan gewone boodschappen uit."

Professor Arjen Witteloostuyn zegt: "Je merkt het overal: we worden behoorlijk chagrijnig van de economische malaise en dat terwijl de grootste klappen nog moeten vallen." De hoogleraar internationale economie en bedrijfskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen voorspelde een jaar geleden dat we met de economie 'langzaam het ravijn in zouden gaan'. Nu sombert Witteloostuyn verder: "Ik zie geen verbetering. Alle seinen staan op rood."

Hij analyseert in sneltreinvaart. "De euforie over de nieuwe informatietechnologie is volledig weggeëbd. De miljarden euro's en dollars die burgers wereldwijd via aandelen in deze bedrijven hebben gestoken, zijn als sneeuw voor de zon verdwenen. Ondernemingen hebben mondiaal honderden miljarden aan schulden opgebouwd door andere bedrijven op te kopen. De mensen die zelf geen aandelen hebben, voelen zich ook onprettig omdat de aandelen van de pensioenfondsen fors minder waard zijn waardoor premieverhogingen nodig zijn."

Volgens de hoogleraar leven we internationaal op een tijdbom. "Veel bedrijven maken nog uitsluitend winst door bezuinigingen of door bedrijfsonderdelen te verkopen. Er zijn bedrijven die meer aan bankzaken verdienen dan met de verkoop van hun producten. Neem de auto-industrie. Auto's worden tegen hoge kortingen aangeboden omdat er een overcapaciteit is."

Het chagrijn wordt volgens Witteloostuyn verder aangewakkerd door groeiende irritaties over de zelfverrijking van een kleine groep mensen en het gesjoemel van bedrijven met winstcijfers. "Nationaal hebben we de bouwfraude, de corrupte ambtenaren en de politici van de LPF die hun beloftes niet waarmaken en zich allemaal overschreeuwen. Behalve dat moeten we volgend jaar een ongekend hoog bedrag bezuinigen. Nog een geluk dat onze overheidsfinanciën redelijk op orde zijn."

Het aantal werklozen zal elke maand met acht- tot tienduizend toenemen, voorspelt premier Balkenende. Graadmeter voor de economie is de uitzendbranche, soms de enige hoop in bange dagen voor werkzoekenden. Deze branche zit in een diep dal. "Lang niet iedereen wordt meer ingeschreven bij een uitzendbureau en als je in de bakken geregistreerd staat, is dat geen enkele garantie op een tijdelijke baan", vertelt Han Westerhof, bestuurder van FNV Bondgenoten. "Arbeidsbemiddelaars zijn geen tovenaars. Je bent gewoon de zoveelste die binnenloopt. De afgelopen twee, drie jaar is de uitzendbranche 30% van de omzet kwijtgeraakt."

Economie is voor een behoorlijk deel psychologie. Wat dat betreft staan we er niet best voor. Het zogeheten consumentenvertrouwen is vorige maand voor de zevende maand op rij gedaald. Grote aankopen zoals televisies, koelkasten en computers worden uitgesteld. Als de economie verder blijft kwakkelen, zal de Nederlander vooral bezuinigen op vakantie, uitgaan en op voedings- en genotmiddelen.

Menig Nederlander heeft de afgelopen twee jaar met lede ogen moeten toezien dat hun aandelen kelderden. Enkele tientallen beleggingsclubs, opgericht tijdens de internethype, hebben er al de brui aan gegeven. Volgens Cecile de Haan, directeur van de Nederlandse Centrale Vereniging van Beleggings Studieclubs, is het bepaald geen leuke tijd voor de 12.000 leden. "De lol is er natuurlijk wel een beetje vanaf. Maar een beleggingsclub is meer dan alleen aandelen kopen en verkopen. Mensen zijn het vertrouwen echt even kwijt. Er wordt wel veel aan studie gedaan. We laten het hoofd niet hangen."

Omdat de aandelen laag staan, verkeren ook de pensioenfondsen in de gevarenzone. Ruwweg 400 miljard gulden (180 miljard euro) is er aan pensioengeld belegd, waarvan er mogelijk 80 miljard is verdampt op de effectenbeurzen. Dit heeft volgens de Pensioen- en Verzekeringskamer, toezichthouder op de pensioenfondsen, nog niet tot problemen geleid.

Ton Wennekus, voorzitter van de Vereniging van Bedrijfstakpensioenfondsen, meent dat er geen enkele reden is om je zorgen te maken over de betaalbaarheid van de pensioenen. "Wel is het vlees op de botten van de pensioenfondsen verschrompeld. De pensioenfondsen moeten iets doen om dat vlees op de botten op peil te houden", stelt Wennekus.

Hij schetst vier mogelijkheden. Pensioenfondsen kunnen de premies voor werknemers en werkgevers verhogen of minder geld uitgeven door bijvoorbeeld de pensioenen niet meer aan te passen aan de gestegen prijzen. Andere mogelijkheden zijn minder beleggen in aandelen en meer in obligaties of de pensioenregelingen aanpakken. "Het wordt dus allemaal wel duurder", verwacht Wennekus. "De maatregelen moeten evenwichtig zijn, maar doen wel pijn."

Het grootste vermogen van veel Nederlanders zit in het eigen huis. Er zijn honderdduizenden Nederlanders die de afgelopen jaren door overwaarde een enorme papieren winst hebben opgebouwd of dat al te gelde hebben gemaakt. Evenzeer zijn er honderdduizenden die hun woning in de duurste tijd hebben gekocht en nu merken dat de prijzen stabiliseren.

De Amsterdamse makelaar Hans Broeren zegt: "Twee jaar geleden was de verkoop van een huis in een dag geregeld. Er was geld in overvloed. Op een dag passeerden tien Porsches mijn kantoor, nu nog maar één. Het gaat slechter, inderdaad, maar slechter dan wat?"

Hans de la Porte is woordvoerder van de vereniging Eigen Huis (650.000 leden). "De tijd is voorbij dat er zelfs boven de vraagprijs werd geboden." Eigen Huis keurt een groot aantal huizen voordat tot aankoop wordt overgegaan. De la Porte: "Als wij bouwtechnische gebreken constateerden, leidde dit de afgelopen jaren vaak niet tot prijsverlagingen. Want voor jou was er wel een ander. Nu leiden onze keuringen wel tot prijsverlagingen van gemiddeld 40.000 euro. Dat is overigens een gezonde situatie. De woningmarkt is veel stabieler geworden."

Makelaar Broeren is geen pessimist, maar hij maakt het nu wel mee dat in het dure segment de vraagprijs met 20% daalt. Vooral in 't Gooi, Wassenaar, Aerdenhout, de Amsterdamse grachtengordel en Amsterdam-Zuid vloeit er bloed. De prijzen waren daar dan ook exorbitant hoog.

Broeren kent probleemgevallen, waarbij nog maar moeilijk aan de verplichtingen kan worden voldaan: "Mijn advies is om toch maar te verkopen. Wacht niet tot de prijzen weer stijgen, anders graaf je je graf alleen maar dieper uit. De piek van de afgelopen jaren moet je gewoon vergeten. Bovendien: de rente blijft laag en aftrekbaar, het aanbod is voldoende en de verwachtingen zijn niet echt somber."

Voor starters op de woningmarkt breken volgens hem betere tijden aan. Broeren: "Let goed op dat je niet te veel betaalt. Je kunt namelijk weer over de prijs onderhandelen."

Ofschoon talloze Nederlanders torenhoge hypotheken hebben afgesloten, zijn er nog relatief weinig afbetalingsproblemen bekend. Dat kan volgens Hans de la Porte van Eigen Huis een stilte voor de storm zijn. "Als de rente flink zou stijgen en de economie in elkaar klapt, heb je grote problemen. Dat zie ik overigens niet gebeuren. Daarnaast zijn er mensen die de hoogste tweeverdienerhypotheken hebben afgesloten en geen financiële reserves hebben opgebouwd. Als door werkloosheid of echtscheiding een deel van het inkomen wegvalt, komen ze in moeilijkheden. Voorts zijn er eigenhuisbezitters die een deel van hun overwaarde in risicovolle beleggingsconstructies hebben gestopt en dat geld nu dreigen kwijt te raken."

De Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen kent inmiddels een toenemend aantal leden met betalingsachterstanden. "Op basis van de huidige cijfers gaan we dit jaar uit van een verdubbeling ten opzichte van 2001", zegt woordvoerster Lies van Lieshout. Het gaat dan overigens om enkele honderden mensen die hun hypotheek niet meer kunnen opbrengen.

De economie zit in het slop, maar het zou onverstandig zijn als we onszelf een recessie aanpraten. Veel Nederlanders zullen het trouwens amper merken als ze iets van hun welvaart moeten prijsgeven. Topman Arnaut Diemont van Nesbic, een groot participatiefonds dat belegt in ondernemingen, verwacht dat de magere jaren niet heel lang zullen duren. "Het jaar 2002 is een verloren jaar. In 2003 gaat er weinig gebeuren, maar in 2004 moet de markt weer opleven", zegt Diemont die met zijn miljardenbeleggingen dagelijks de thermometer in de economie steekt.

Diemont maakt een rondje langs de economische velden. "De IT-sector is nog heel zwak. Toch zie ik een lichtpuntje, omdat veel computerapparatuur de komende jaren vernieuwd moet worden. De telecomsector zit in een dip en zal daar maar langzaam uitkomen. De top van het midden- en kleinbedrijf kan op Europese schaal voordelen behalen. Kleine bedrijven blijven kwetsbaar. Voor startende ondernemers is het nu hartstikke moeilijk aan geld te komen." Wel ziet hij door verdere liberalisering mogelijkheden in de medische zorg, de energie- en transportsector.

De ervaren econoom dr.Theo van de Klundert (65) is niet pessimistisch over de komende jaren. Hij heeft al zoveel tijdelijke ups en downs meegemaakt en elke keer zijn we toch weer in welvaart gegroeid. De emeritus hoogleraar economie en adviseur van het Centraal Planbureau zegt: "We zijn gewend dat we in een welvaartsparadijs leven en dan is het moeilijk iets daarvan prijs te geven. Het is een stuk gemakkelijker als dat collectief gebeurt. Als niemand meer in een dure auto rijdt, mis je hem ook niet. Het probleem is echter dat dit niet gebeurt."

Veel meer zorgen maakt hij zich over een tweedeling in de maatschappij. "Er zijn heel wat mensen die enorme bedragen verdienen en een gigantisch vermogen hebben opgebouwd. Omdat de overheid jarenlang fors heeft bezuinigd op de collectieve voorzieningen koopt de welvarende natie haar eigen veiligheid, eigen medische zorg en eigen onderwijs. Deze scheefgroei kan tot ergernissen leiden. Het is nog niet grootschalig, maar een beetje Amerikaanse toestanden kennen we nu al met allochtonen in de getto's en de rijken in hun beschermde villawijken."

Bent u bang voor economische tegenspoed? Staat uw baan op de tocht? Moet u fors in koopkracht inleveren? Bezorgt uw koopwoning u hoofdbrekens en krijgt u het Spaans benauwd als de aandelenkoersen weer dalen? Wat zijn uw kleine en grote ergernissen, of ziet u lichtpuntjes door de donkere economische wolken?

Mail uw opvattingen naar ebode@telegraaf.nl. U kunt ook faxen (020-5852568) of schrijven naar De Telegraaf, ter attentie van E. Bode, Postbus 376, 1000 EB Amsterdam.

zoek naar gerelateerde artikelen

za 14 september 2002