AMSTERDAM - Het Koninklijk Nederlands Instituut van Registeraccountants (NIVRA) gaat onderzoeken of de eigen richtlijnen voor het melden van fraude door accountants aangescherpt moeten worden. Aanleiding is de parlementaire enquête bouwnijverheid en het op z'n zachtst gezegd weinig daadkrachtige beeld dat sommige accountants na hun verhoor achterlaten. De huisaccountants van 's lands grootste bouwbedrijven hadden informatie over illegale kartelafspraken en het gebruik van valse facturen, maar keurden zonder probleem de jaarrekeningen goed. Tot stomme verbazing van de enquêtecommissie en veel burgers. Het NIVRA-onderzoek moet uitwijzen of accountants wel adequaat genoeg omgaan met signalen van fraude die zij oppikken bij de controle van de boeken.

Sinds 1994 hebben de accountants slechts twee keer een geval van fraude gemeld bij de politie.

PIET HOOGENDOORN ...effectiviteit richtlijn fraudemelding onderzoeken ... (Foto: de telegraaf)

De aankondiging van het NIVRA-onderzoek is opmerkelijk omdat de verhoren nog in volle gang zijn. NIVRA-voorzitter Piet Hoogendoorn erkent evenwel dat de reputatie van de accountant op het spel staat. "Naar aanleiding van de bouwenquête gaan wij als beroepsorganisatie goed bekijken of accountants hun werk naar behoren doen of dat de richtlijnen voor het melden van fraude aangescherpt moeten worden. Wij willen in ieder geval leren van wat er nu is gebeurd."

Eén conclusie trekt Hoogendoorn nu al uit de verhoren. "Bij de hele maatschappij en daar reken ik de enquêtecommissie ook maar even toe, heerst een totaal ander beeld van de taak van een accountant bij een onderneming dan wat de heersende leer is. Ik krijg wel eens de indruk dat de commissie denkt dat een accountant over de vloer een garantie is dat alles goed gaat. Dat er geen wetten overtreden worden of dat er geen fraude wordt gepleegd of dat de integriteit aan alle eisen voldoet."

Dat is echter een groot misverstand, verzekert de NIVRA-voorman. "De accountant heeft de opdracht in een onderneming om een oordeel te geven over de juistheid van de jaarrekening. Dus als hij ergens binnenkomt zijn alle werkzaamheden gericht op dat ene doel. Het betekent dus niet dat hij een opsporingsambtenaar is om onwettig handelen te signaleren, om de integriteitsnorm te controleren of om specifieke fraude's op te sporen. Nee, alles is in dienst gesteld van dat getrouwe beeld dat de jaarrekening moet geven, want de maatschappij wil een jaarrekening zien met daarbij de verklaring van een accountant. Daar is de hele financiële wereld op gebaseerd. Fraude en onwettig handelen zijn alleen van belang in dat kader voor zover zij de jaarrekening kunnen beïnvloeden en dan nog op een substantiële manier: echt van belang voor de uitkomst van resultaten of vermogen. Dat is het werk van de accountant."

Hoogendoorn staat evenwel open voor een nieuwe, bredere taak voor de accountant. "Als de maatschappij wil dat de accountant een andere rol gaat vervullen, prima. Daar kunnen we een discussie over hebben en bekijken of het accountantsberoep die andere rol kan en wil vervullen. Maar in de heersende situatie is dat niet hun taak. Alles is gericht op de jaarrekening."

Illegaal vooroverleg, valse facturen, benadeling van de overheid voor honderden miljoenen. Dat is toch substantieel?

Hoogendoorn: "Als het op die manier zou liggen, dat er substantieele bedragen van de overheid in de kassen van bouwbedrijven zouden zijn gevloeid, dan moet je dat als accountant een keer zien. Wat ik als televisiekijker zie is dat er allerlei schriftjes en kladblokjes zijn - sommigen noemen dat een schaduwboekhouding - die vooral worden bijgehouden om te zien wie wanneer welke opdracht moet gaan vervullen. Dus meer een systematiek om bepaalde opdrachten toe te rekenen dan dat het echt om geld gaat.

Accountants hoorden of wisten van een schaduwboekhouding, maar op dat moment konden zij toch niet concluderen dat het geen substantiële invloed had op de jaarrekening? Zijn ze daar niet te makkelijk mee omgegaan?

"Dat moet in individuele gevallen bekeken worden. Een accountant moet sigaleren of er iets zit wat op een fraude kan lijken. Hij hoeft niet het bewijs 100% rond te hebben, maar het moet wel een ernstig vermoeden zijn. Als dat het geval is, dan zegt de frauderichtlijn dat de accountant het vermoeden bij de directie en/of de commissarissen moet melden. Als het dan niet wordt hersteld en het is materieel dan moet je de zaak melden bij de politie (KLPD). Die procedure is door het NIVRA vastgesteld in een verordening die voor alle controlerende accountants geldt. Het is onze taak is om te kijken of die verordening wordt nageleefd. De individuele accountants hebben nu hun zegje gedaan, straks komt de enquêtecommissie".

Gezien de sterke concurrentie houdt een accountant wellicht in het achterhoofd dat de relatie met de opdrachtgever goed moet blijven.

"Dat is secundair," zegt Hoogendoorn. "Het belangrijkste is de kwaliteit van de beroepsuitoefening. Als je geen bewijs hebt uit de administratie, alleen maar een verhaal uit de wandelgangen: dat is geen ernstig vermoeden van fraude. Daar is meer voor nodig. De concrete vraag is: wat lag er op tafel voordat er is gemeld. Een accountantscontrole betekent niet: ik ga u onder ede verhoren. Je kunt mensen interviewen en hun beweringen checken met andere feiten en andere verhalen, maar wij zijn geen recherchebureau dat mensen verhoort in het kader van een normale jaarrekeningcontrole.

Een zuivere beroepsuitoefening is leuk, maar er moet wel brood op de plank komen.

Hoogendoorn lacht: "Ok, maar iedere accountant weet dat als hij zijn vak niet goed uitoefent hij misschien nog een jaar brood op de plank heeft, maar dat er op de wat langere termijn dikke problemen gaan ontstaan. Iedere accountant is opgeleid met: ik moet kwaliteit leveren anders voldoe ik niet aan de basiselementen van ons beroep. Ons beroep is het verkopen van betrouwbaarheid. Wij voegen iets toe aan feiten en cijfers, namelijk onze verklaring bij de jaarrekening. Dat betekent dat men vertrouwen heeft in de rol die de accountant speelt.

Daarom zijn wij ook nog steeds in onderhandeling met het ministerie van Economische Zaken over een vorm van extern, onafhankelijk toezicht op de accountants. Wat ons betreft komend jaar al, maar wetgeving duurt helaas lang.

Het boekhoudschandaal bij de Amerikaanse energiereus Enron en de falende accountantscontrole waren al slecht voor het imago. Hoogendoorn: "Men spreekt nu al over post- en pré-Enron. Nu is de winst van Enron bijvoorbeeld dat in de hele corporate governancestructuur een verandering lijkt te komen in de manier waarop verschillende taken worden ingevuld. De raad van commissarissen heeft een zwaar toezichthoudende functie, de accountant ook. Ik zie dat commissarissen die taak beter oppakken, ook in relatie met de accountants. Dat samenspel was een stiefkindje. Een andere les is dat een onderneming staat of valt met de integriteit van het management en de werknemers. Je ziet nu gelukkig ook bij raden van commissarissen dat zij integriteitsregels afdwingen bij de ondernemingsleiding en de accountant te vragen de naleving te controleren."

zoek naar gerelateerde artikelen

di 10 september 2002