AMSTERDAM - Duizenden consumenten hebben de afgelopen maanden hun spaargeld moeten aanspreken omdat een slinkende effectenportefeuille niet langer de schulden kan dekken. Schattingen over die verliezen lopen op tot enkele tientallen miljoenen euro's, exacte cijfers willen de grote Nederlandse banken niet geven. Dat de beursdalingen vooral te wijten zouden zijn aan hedgefondsen die short gaan, wordt door marktkenners tegengesproken.

Een belangrijk deel van het verlies ontstaat veelal doordat klanten de extra kredietruimte op hun aandelenbezit hebben benut: ze leenden met hun aandelen als onderpand. Klanten van ABN Amro, ING en Rabobank krijgen maximaal 70% extra kredietruimte op hun aandelenbezit. De waarde van dat aandelenbezit is echter fors verminderd. Zo is de AEX-index in de laatste drie maanden met meer dan 30% gezakt. Daarmee is het onderpand in waarde gedaald, samen met de aandelen die veelal met het geleende geld werden gekocht. Een dubbele straf. Banken vroegen terstond om bijstorting op het krediet.

Maar niemand is echt in de problemen gekomen, stellen de banken. Tenminste niet zolang de spaarrekeningen voldoende ruimte bieden of dat (gedeeltelijke) liquidatie van de aandelenportefeuille - een drastische stap bij deze beurskoersen - het gat kan dichten. Klanten van de grote banken krijgen vijf dagen om het tekort aan te zuiveren. "Dat gaat tot nu toe altijd goed", aldus een zegsman van een van de banken. De persoonlijke ellende van particuliere beleggers in combinatie met die van institutionele beleggers als pensioenfondsen, heeft de schuldvraag naar boven gebracht. Wat of wie veroorzaakt de koersdalingen? Hedgefondsen worden dan met name genoemd omdat ze zich bezig zouden houden met short gaan: het speculeren op dalende koersen.

Short gaan betekent aandelen verkopen die je niet in bezit hebt in de hoop deze aandelen later tegen een lagere prijs te kopen. Daalt de koers echt, dan maak je winst. Gaan veel partijen short, dan lijkt dat op een self-fulfilling prophecy. De verkoopdruk van deze partijen zorgt vanzelf voor de lagere koersen die ze verwachten.

Pensioenfondsen PGGM en ABP hebben onlangs geprobeerd die neerwaartse spiraal te doorbreken. Partijen die short gaan hebben namelijk dezelfde dag nog aandelen nodig om de koper zijn stukken te geven. Die aandelen lenen ze van onder meer pensioenfondsen. Te zijner tijd lossen ze die lening af met aandelen die ze op de beurs tegen een lagere prijs kopen.

ABP en PGGM hebben laten weten niets meer uit te lenen. "We willen de neerwaartse werking van het gedrag van hedgefondsen dempen", aldus een woordvoerder van ABP. "Tijdelijk. Als de beurs omhoog gaat, dan gaan we weer aandelen uitlenen." Volgens Jan Straatman van het ABP leidt het gedrag van hedgefondsen tot grotere volatiliteit op de beurzen. "Deze speculanten gebruiken onze aandelenportefeuilles, dus ook het aandelenbezit van onze pensioengerechtigden, om geld te verdienen. Dat speelt lange termijnbeleggers als pensioenfondsen niet in de kaart."

Een woordvoerster van PGGM nuanceerde gisteren dat de stap niet alleen gericht is op hedgefondsen, maar op alle partijen die short gaan. En dat zijn er heel wat, van de kleine daghandelaar tot de beurshandelaar van grote financiële instellingen zoals banken. De woordvoerster ziet de 'leningstop' dan ook als "een druppel in de oceaan. We wilden een psychologisch signaal geven."

Tom Schram van beurshandelbedrijf Van der Moolen stelt dat het lenen van aandelen om short te gaan in principe niets met hedgen (je indekken tegen risico) te maken heeft. "In feite leen je om aan je leveringsplicht te voldoen." De koper van de aandelen wil immers zijn stukken.

De stap van ABP en PGGM kan volgens Schram best effectief zijn. "De pensioenfondsen verwachten voor hun stukken een tegenwaarde van 105%. Dat zetten ze op rente. Daarboven vragen ze nog een opslag van tussen de 0,2 en 0,5%, afhankelijk van de aandelen." Schram verwacht dat het wegblijven van PGGM en ABP een opwaartse druk op die marges legt. Aandelen lenen wordt daarmee duurder en short gaan dus ook.

Maar PGGM en ABP zijn niet de enige aanbieders van aandelen. Schram: "Wat denk je van banken, ook zij lenen aandelen uit. Oók de stukken van hun klanten. Die staan immers bij het clearingbedrijf op naam van de bank. Zo genereren banken extra rendement."

Volgens Sander van Eijkern van vermogensbeheerder Robeco valt hedgefondsen geen verwijt te maken. "Dit soort verhalen komt nou nooit als de beurs stijgt", stelt de Robeco-directeur. Eijkern wijst erop dat verreweg de meeste hedgefondsen short én long (het kopen van aandelen in de verwachting dat ze stijgen) gaan en zo een neutrale marktinvloed hebben. "Daarmee kun je de koersdalingen dus niet verklaren. Zoek dan de schuldigen eerder bij de handelsdesk van grote banken."

zoek naar gerelateerde artikelen

wo 31 juli 2002