door Maarten van Aalderen ISTANBOEL - Een leger dat staatsgrepen pleegt, een studentenleider die banken overvalt, mensen ontvoert en vervolgens als nationale held wordt vereerd, moslimfundamentalisten die onder toeziend oog van de politie een hotel in vuur en vlam zetten, vredelievende Alevieten die worden onderdrukt en Koerdische dorpjes die, tussen twee vuren in, met de grond gelijk worden gemaakt.

Wie het zojuist uitgekomen boek 'De gouden appel. Turkije tussen oost en west' van de Nederlandse Jessica Lutz leest, zal af en toe schrikken van de vele extremiteiten die in het land hebben plaatsgevonden.

De veelzijdigheid van de kandidaat-lidstaat van de Europese Unie wordt meeslepend beschreven, gedetailleerd en met kennis van zaken. De 39-jarige Lutz is in Utrecht afgestudeerd in de Turkse taal en cultuur en woont al 13 jaar in Istanboel. In haar boek heeft ze ook de ervaringen van Turken opgetekend die in Nederland hebben gewoond en daarna zijn teruggekeerd, en de cultuurverschillen waar ze mee werden geconfronteerd.

De keuze voor de titel wordt gelijk in het begin van het boek uitgelegd. De gouden appel was het symbool van de legendarische stammenleider Oguz Khan, die de opvallende gewoonte had om een gouden bol op de top van zijn tent te plaatsen als teken van zijn macht. Deze gouden appel werd het symbool voor de oppermacht die de Turken zichzelf toewensen.

Ook gaat Lutz uitvoerig in op de stichter van de moderne Turkse republiek, Mustafa Kemal Atatürk, wiens afbeelding niet uit het straatbeeld van Turkije is weg te denken, de historisch ambivalente houding jegens het christelijke Europa en het gevecht tegen de radicale islambewegingen.

Turkije is nationalistisch. Dat wordt er vanaf school bij de mensen ingestampt. "Ik ben Turk, ik ben oprecht, ik ben ijverig", begint de eed op de eerste schooldag die "uit miljoenen kinderkeeltjes klinkt", aldus Lutz. Voorbeelden van nationalisme liggen voor het oprapen. Lutz noemt het doden door een groepje Turkse jongens van Leeds United-supporters die deden alsof ze met de Turkse vlag hun achterste wilden afvegen. En het door alle Turken gewaardeerde dodelijke schot op een Grieks-Cypriotische demonstrant die de Turkse vlag in de VN-bufferzone van het eiland weg wilde halen. Turken laten niet met zich spotten.

Een van de verdiensten van het boek is dat Jessica Lutz niet alleen gedegen informatie biedt, maar ook niet bepaald voor één gat is te vangen. Wie zijn/haar vooroordelen over Turkije klaar heeft, komt bedrogen uit. Alles is complexer dan het lijkt.

Was Atatürk een dictator? Ja en nee. "Het is waar, hij had de neigingen van een potentaat en het parlement stelde niet erg veel voor gedurende de kwarteeuw dat zijn Republikeinse Volkspartij heerste", aldus de schrijfster. Deugde hij dus niet? Toch wel, want "Atatürk liet het stelsel van democratie achter, geen dictatuur."

Is de in Turkije streng verboden Koerdische marxistische onafhankelijkheidspartij PKK slecht of het Turkse leger dat tegen haar vecht? In een spannende reportage, waar Jessica Lutz met gevaar voor eigen leven de bergen ingaat en de mannen en vrouwen aan beide kanten van het front spreekt, blijkt ook deze zaak ingewikkeld. Lutz is verbaasd over het feit dat Turken per definitie niet geloven dat hun leger zich daar wel eens schuldig maakt aan wangedrag. Als het leger een dorpswacht heeft doodgeschoten, zal steevast in de krant komen te staan dat de PKK de dader was. Bij de PKK zijn ze geen haar beter. Verslaggevers worden door de Koerdische partij bedreigd en wie landelijke kranten verkoopt, krijgt de kogel.

In het nawoord gaat Lutz in op de eventuele toetreding van Turkije tot de Europese Unie. De macht van het Turkse leger in de politiek is volgens haar een van de moeilijkst overbrugbare verschillen. Is dat een slechte zaak? Ook dit is complexer dan het lijkt. Het Turkse leger is zeer geliefd bij de bevolking, geniet veel meer vertrouwen dan de van corruptie beschuldigde politieke partijen, waakt tegen islamisering van de maatschappij en wordt niet voor niets gekoesterd door de Verenigde Staten.

'De gouden appel. Turkije tussen oost en west' van Jessica Lutz is verschenen bij uitgeverij De Geus. In de boekhandel voor 17,50 Euro.

zoek naar gerelateerde artikelen

vr 19 juli 2002