DEN HAAG - Het vermogen van de Nederlandse Staat is in 2001 opnieuw geslonken ten opzichte van het voorgaande jaar. Na de zeer forse afname in 2000 daalde het reeds sterk negatieve vermogen vorig jaar verder met €400 miljoen naar €52,7 miljard.

Ondanks de (weliswaar beperkte) economische groei, het kleine begrotingsoverschot en de investeringen die het kabinet vorig jaar heeft gedaan waren het net als in 2000 vooral de staatsdeelnemingen die roet in het eten gooide voor minister Zalm (Financiën). Dat blijkt uit het Financiële Jaarverslag van het Rijk over 2001 en de daarin opgenomen Staatsbalans die de bewindsman gisteren aan de Tweede Kamer heeft aangeboden.

In tegenstelling tot de twee jaar geleden gestarte traditie gebeurde dat dit jaar niet op de 'derde woensdag in mei'. Omdat deze datum, 15 mei, precies samenviel met de verkiezingen werden de jaarcijfers van de 'BV Nederland' drie weken later gepresenteerd.

KPN zorgde opnieuw voor het grootste verlies bij het staatsvermogen, al valt het bedrag in het niet bij de ruim €15 miljard die Zalm vorig jaar noodgedwongen op het telecombedrijf moest afboeken. Ondanks dat de Staat eind vorig jaar ruim €1,7 miljard in de claimemissie van KPN stak om het 43%-belang op peil te houden, moest per ultimo 2001 bijna €2,3 miljard op de waarde van het pakket worden afgeboekt. Ook de deelneming in TNT Post Groep (TPG) deelde in de beursmalaise en werd ruim €1,1 miljard minder waard.

Zalm wees vooral op de enorme gevolgen die de verslechterende economie op de 'jaarcijfers' van Nederland heeft gehad. "In de Miljoenennota voor 2001 gingen we nog uit van een begrotingsoverschot van 1,5%, maar het is uiteindelijk slechts 0,2% geworden. De economische groei kwam op 1,1% uit in plaats van de prognose, die rond 4% lag.''

Met name een belastingtegenvaller van per saldo €2,4 miljard speelde Zalm in 2001 veel parten. Zo vielen de btw-inkomsten maar liefst €1,5 miljard tegen, en kwam de inkomstenbelasting zelfs €2,25 miljard lager uit dan begroot.

Veel beter ging het wel met de dividendbelasting, waar de gevolgen van het nieuwe belastingstelsel voor een extra opbrengst van €1,75 miljard zorgden.

Ook de vennootschapsbelasting steeg behoorlijk, maar juist hier wordt dit jaar een forse terugval verwacht door de veelal dramatisch lagere winstcijfers over 2001.

De staatsschuld daalde vorig jaar als percentage van het nationaal inkomen nog wel van 56,0% naar 53,2%, maar in absolute cijfers steeg de schuld met €1,2 miljard naar €225,9 miljard. Het kleine begrotingsoverschot en de verkoop van aandelen TPG woog daarbij niet op tegen uitgaven voor onder meer de KPN-claimemissie, de aankoop van Tennet en de afkoop van de gaswinst-rechten van DSM.

Zalm erkende gisteren dat de komende tientallen jaren een fors begrotingsoverschot nodig is om de staatsschuld in twintig jaar af te lossen, zoals de grote partijen alle tijdens de verkiezingscampagne hebben beloofd. Het overschot van 1% dat tijdens de formatiegesprekken werd afgesproken, is volgens Zalm, die als VVD-fractieleider de formatieonderhandelingen voert, dan ook 'aan de krappe kant'.

"Het is nu roeien met de riemen die we hebben en vooral een zaak van voorzichtig begroten'', aldus Zalm, die benadrukte dat de verkiezingsprogramma's van CDA en VVD op termijn een hoger overschot laten zien. "We moeten nu naar tenminste 1 procent streven, waarna het overschot automatisch op kan lopen naar 1,4 tot 2 procent."

De verkoop van enkele staatsdeelnemingen kan het nieuwe kabinet mogelijk nog extra geld opleveren. Dat zal volgens afspraak vooral ten goede komen aan het FES-fonds voor investeringen in kennis- en infrastructuur.

Van de €41,8 miljard aan deelnemingen die de overheid bezit, heeft ruim de helft betrekking op De Nederlandsche Bank en de Nederlandse Spoorwegen.

Belangen die in aanmerking komen om de komende jaren te worden verzilverd, zijn KPN (€4,5 miljard), TPG (€4,1 miljard), Schiphol (€1,2 miljard), Energiebeheer Nederland (€1,2 miljard), de NOB (€188 miljoen), PinkRoccade (€135 miljoen) en KLM (€114 miljoen).

Uit de gegevens van Zalm blijkt verder dat het financiële beleid bij de 24 agentschappen van het Rijk is verbeterd. Desondanks is volgens de Rekenkamer nog steeds sprake van een 15-tal tekortkomingen die ondanks positieve aanpassingen nog steeds niet geheel zijn weggenomen.

Vooral het niet naleven van Europese aanbestedingsregels vormt bij meerdere agentschappen een terugkerend probleem.

zoek naar gerelateerde artikelen

do 6 juni 2002