AMSTERDAM - De Europese Unie staat aan de vooravond van meer boekhoudkundige duidelijkheid: in 2005 vervangen de International Accounting Standards (IAS) de huidige lappendeken aan landelijke General Accepted Accounting Principles (GAAP), zoals onze eigen Dutch GAAP. Het IAS-systeem lijkt veel op het Amerikaanse stelsel (US GAAP). Prettig voor beleggers, die de vaak enorme verschillen tussen cijfers op Amerikaanse en Europese grondslag niet op prijs stellen.

Martin Hoogendoorn ...winst- ontwikkeling wordt instabieler ...

Accountants hebben het liever niet over de zwanenzang van de Amerikaanse energiehandelaar Enron, die met hulp van huisaccountant Andersen beleggers faliekant op het verkeerde been zette. Maar Martin Hoogendoorn, partner bij Ernst & Young en voorzitter van de Raad voor de Jaarverslaggeving, weet zo gauw geen betere verklaring voor de scherpe koersval die Ahold doormaakte na de publicatie van het jaarverslag. "De gevoeligheid van de markt is nu enorm."

Beleggers stemmen met de voeten zodra ze de cijfers niet vertrouwen. Ook al komen grote verschillen tussen Amerikaanse en Europese verslaggeving van hetzelfde concern veel vaker voor. Beter en eerder communiceren, zo luidt het parool bij Ahold.

Lastig genoeg, want de huidige stand van zaken in 'boekhoudland' is allerminst overzichtelijk. De Nederlandse regels (Dutch GAAP) zijn nu nog leidend. Maar ondernemingen die een extra beursnotering in de Verenigde Staten hebben, zijn verplicht de resultaten óók op Amerikaanse leest (US GAAP) te schoeien.

Philips besloot onlangs misverstanden te vermijden door geheel over te stappen op US GAAP. Hoogendoorn benadrukt dat de Amerikaanse regels alleen kunnen worden toegepast voorzover ze niet strijdig zijn met de Nederlandse. "Philips moet nog wel degelijk ook rapporteren op basis van Dutch GAAP. Maar ze draaien het om: de Amerikaanse praktijk wordt leidend."

Om het nog ingewikkelder te maken: Nederlandse ondernemingen mogen met ingang van dit boekjaar de International Accounting Standards (IAS) hanteren, waaraan internationale accountantsorganisaties bijna dertig jaar hebben gesleuteld. Vanaf 2005 moeten àlle beursfondsen en niet-genoteerde financiële instellingen (zoals de Rabobank) in de EU op basis van IAS rapporteren.

Hoogendoorn verwacht dat het systeem zich als een olievlek zal uitbreiden buiten de EU-grenzen. "Een grote onderneming in Azië zal of voor het Europese stelsel, of voor de Amerikaanse regels kiezen. Het wordt een beetje als de strijd tussen de dollar en de euro, maar dan op accountancygebied." Eén wereldwijd systeem blijft voorlopig een illusie, al verwacht Hoogendoorn dat IAS en US GAAP ook inhoudelijk gezien steeds meer naar elkaar zullen toegroeien.

Blijft over de vraag: wat gaat er veranderen? Een cruciaal verschil tussen de huidige Nederlandse regels en het IAS-pakket is dat het laatste dwingender is. "De vrijheid zelf een keuze te maken verdwijnt. Nu is nog sprake van richtlijnen, die niet de status van wet hebben."

Het verschil is misschien wel het grootst waar het de behandeling van betaalde goodwill (overnamepremie, dat bedrag dat een overnemende partij bovenop de boekwaarde van een bedrijf betaalt) betreft. Pas volgend jaar wordt het wettelijk verboden om dit bedrag in één keer van het eigen vermogen af te boeken - een methode die nog veelvuldig wordt toegepast. Richtlijnen van de Raad voor de Jaarverslaggeving schrijven al voor dat goodwill op de balans wordt gezet ('geactiveerd') en in maximaal twintig jaar wordt afgeschreven, zodat de feitelijke kosten van een overname zichtbaar worden in de winst- en verliesrekening. Hoogstwaarschijnlijk neemt IAS in 2003 of 2004 de huidige Amerikaanse praktijk over, die weer fundamenteel anders is. Goodwill wordt wél op de balans gezet, maar niet langer systematisch afgeschreven. Ieder jaar wordt gekeken of de waarde in de boeken nog wel realistisch is.

Is het geactiveerde bedrag te hoog, omdat de overgenomen onderneming door allerlei omstandigheden minder waard is geworden, dan vindt er (geheel of gedeeltelijk) een afwaardering plaats. Hetgeen het nettowinstcijfer in één keer flink naar beneden drukt.

In principe kennen de huidige Nederlandse regels ook al zo'n impairment test. "Maar de klap komt natuurlijk veel minder hard aan als er in eerdere jaren al een flink deel van de goodwill is afgeschreven." En is de goodwill direct bij de aankoop in één keer afgeboekt, dan is het verschil met de Amerikaanse praktijk maximaal - zoals in het geval van Ahold.

De waardering van bezittingen tegen marktwaarde loopt als een rode draad door de nieuwe regels. Ondernemingen kunnen daardoor beter worden beoordeeld, erkent Hoogendoorn. "Maar er sluipt ook een subjectief element in. Een voorbeeld: je weet wat je voor je bedrijfspand hebt betaald. Maar wat is het nu waard? Dat blijft een schatting. Externe waarderingsdeskundigen zullen een grote rol gaan spelen. Naast de registeraccountant komt er de register valuator, bijna een nieuw beroep."

Niet alleen de behandeling van goodwill gaat op de schop. Financiële instellingen zoals Aegon kunnen hun winstverloop straks niet langer gladstrijken door gerealiseerde beleggingswinsten over vele jaren uit te smeren. Volgens IAS moeten deze direct worden gerapporteerd. Ook aan de hoogte van reorganisatievoorzieningen, nu niet zelden aangedikt om alle ellende in één jaar te nemen, worden strengere eisen gesteld.

"De winstontwikkeling van bedrijven wordt onder de nieuwe regels veel instabieler", concludeert Hoogendoorn.

Bedrijven zullen ongetwijfeld met allerlei extra cijfers gaan schermen waar winstdrukkende posten niet in zijn meegenomen. Het is mede aan de accountancy om er voor te zorgen dat de internationale harmonisatie van boekhoud- regels niet ondersneeuwt in een wirwar aan nieuwe winstbegrippen, zo erkent ook Hoogendoorn. "Het moet zuiver blijven. Daar ligt onze uitdaging."

zoek naar gerelateerde artikelen

za 13 april 2002