NEW YORK - Gerard van der Leun denkt nog vaak terug aan die merkwaardige ontmoeting, nu een jaar geleden. De Amerikaan van Nederlandse afkomst ontving een voor hem ongewoon gezelschap op zijn kantoor bij General Media, de eigenaar van het blad Penthouse. "Meestal heb ik te maken met nogal nonchalante types, maar dit waren echt serieuze zakenmensen", zo vertelt hij deze week. "Ze kwamen van Enron en ze hadden grootse plannen."

Het voorstel aan Van der Leun, vice-president van de internetunit bij Penthouse, werd toegelicht met spreadsheets en een PowerPoint-presentatie. Enron wilde als handelaar in high speed-internetlijnen de markt voor betaal-tv op met pornofilms. Tot een deal is het nooit gekomen. "Ik had een vreemd gevoel", zegt Van der Leun. "Waarom wilde een bedrijf uit het conservatieve Texas met ons in zee? Mijn aangeboren Hollandse nuchterheid zei me dat deze mensen de porno in wilden omdat ze de wanhoop nabij waren."

Enkele maanden later, in de zomer van vorig jaar, ging de internettak van Enron failliet - een voorbode van wat uiteindelijk het grootste bankroet uit de Amerikaanse geschiedenis zou worden. Met de val van de energiereus raakten meer dan 4000 werknemers hun baan en hun pensioenvermogen kwijt. Banken en institutionele beleggers kijken aan tegen een strop van minstens $5 miljard en de naschokken op Wall Street zijn nog bijna dagelijks voelbaar. Sinds de ineenstorting van Enron, eind december, is zo'n $200 miljard van de aandelenmarkt weggevaagd, vooral door de vrees dat nog meer 'Enrons' op de loer liggen.

Inmiddels is de FBI ook een onderzoek begonnen naar mogelijk frauduleuze praktijken bij het in surseance verkerende telecomconcern Global Crossing. Net als Enron zou dit bedrijf de buitenwereld hebben misleid door het kunstmatig opkrikken van de omzet. De 'Enronitis' sloeg de afgelopen weken wild om zich heen, zozeer zelfs dat het conglomeraat General Electric zich gedwongen zag beleggers te verzekeren dat de accountantscontrole bij dit concern wel deugt. New York Times-columnist Paul Krugman noemt de Enron-affaire ingrijpender dan de terreuraanslagen van 11 september en het blad Newsweek signaleert een abrupt eind aan de 'ethos van de hebzucht' in het Amerikaanse zakenleven en vreest dat het Enron-effect een bedreiging vormt voor het voorzichtige economische herstel.

Twaalf maanden geleden leek er nog geen vuiltje aan de lucht. De champagne vloeide rijkelijk en de sigarenrook vulde de balzaal van het Hyatt Regency Hill Country Resort in San Antonio, Texas, waar topman Kenneth Lay honderden Enron-managers voorhield dat het furore makende concern een nieuwe doelstelling had: het grootste bedrijf ter wereld worden. Buiten stond de blinkende bolide van Lay's rechterhand Jeffrey Skilling, met het kenteken WLEC - World's Largest Energy Company.

Een van de bestuurders had een vrachtwagen ingehuurd om zijn drie Ferrari's naar het feest te transporten, zodat hij tenminste zijn eigen racemonsters ter beschikking had voor de door Enron gesponsorde autorace. "De sky was the limit, we hadden niet in de gaten dat we in een bubbel leefden", zo verklaarde onlangs een gewezen Enron-manager.

Het bedrijf dat van gas- en olieproducent was uitgegroeid tot een gigantische makelaar in energiecontracten, balanceerde begin vorig jaar al in het diepste geheim op de rand van de afgrond. Skilling, bekend van zijn uitspraak: "Ik ben nog nooit in mijn carrière niet succesvol geweest", zag de bui vermoedelijk hangen en haakte afgelopen zomer af. Deze week werd hij door Sherron Watkins, voormalig vice-president corporate development en van huis uit accountant, afgeschilderd als een van de grote boosdoeners. Skilling zou tezamen met financieel topman Andrew Fastow de aimabele Kenneth Lay jarenlang hebben bedrogen. Watkins, die Lay kort na het vertrek van Skilling waarschuwde voor de rampzalige gevolgen van financiële manipulaties, deed tegenover het Congres uit de doeken hoe Enron ten onder ging in een sfeer van hebzucht, corruptie en intriges.

'Geldgoochelaar' Fastow boezemde volgens Watkins angst en ontzag in, terwijl hij zich ten koste van het concern verrijkte. Hij liet een select gezelschap meeprofiteren van zijn lucratieve deals. Zo zou Fastow tezamen met zes andere Enron-medewerkers minstens $42 miljoen winst hebben gemaakt op een gezamenlijke privé-investering van in totaal $161.000. Het geld stroomde binnen via zogeheten 'off balance partnerships' waar Fastow de scepter zwaaide. Deze vehikels waren mede onder supervisie van Skilling opgericht om verliezen uit de boeken te houden. Protesterende managers werden overgeplaatst of met ontslag bedreigd.

Ook het pensioenfonds werd geplunderd. Voormalig accountant Robin Hosea ontdekte in 2000 een reeks verdachte overboekingen, waarvoor geen goedkeuring was verleend. Het ging om zo'n $15 miljoen. Toen ze bij haar superieuren aan de bel trok, werd haar te verstaan gegeven dat ze de zaak beter kon laten rusten. Nadat Hosea later ook nog stuitte op cheques die vermoedelijk waren uitgeschreven voor niet bestaande consultancydiensten, kreeg ze van hogerhand te horen dat het geld naar vrienden van topbestuurders was gegaan.

Het meest tekenend voor de sfeer van list en bedrog was volgens veel ex-medewerkers een bizarre actie in 1998, bedoeld om bezoekende analisten om de tuin te leiden. Op aandringen van Enron-baas Lay werd een groep van 75 personeelsleden, van secretaresses tot vertegenwoordigers, opgetrommeld en overgebracht naar een lege verdieping. In een mum van tijd werd de ruimte omgetoverd in een drukke handelsvloer. Sommige medewerkers hadden hun 'nieuwe werkplek' uitgerust met familiefoto's. Tijdens de rondleiding van de analisten was sprake van een heksenketel: de nephandelaren schreeuwden aan- en verkooporders voor energiecontracten door de niet-aangesloten telefoons. Na afloop bedankte Lay de medewerkers voor de show. Zij hadden volgens de topman een belangrijke bijdrage geleverd aan het verkrijgen van een gunstige kredietbeoordeling. Een ex-medewerker kijkt met wrange gevoelens terug op die dag: "Enron was net als Hollywood, een grote schijnwereld."

zoek naar gerelateerde artikelen

za 16 februari 2002